O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Антология  мировой  философии.  Том  1,  часть  1.  М .,  1969,  356-bet.

372

---

anglab  yetish  emas,  balki  o'limdan  betinim  qochish,  imkoni- 

yati  boricha  undan  olisroqqa  ketishdan  iboratdir.  Ma’lum  ma’noda 

bu  mulohazalar  to‘g‘ri,  hayotiy  fikrlardir.  Chunki  inson  tug'ilgan 

kunidan  e’tiboran  o'limga  qarab  boradi.  O'lim  istagan  paytda 

inson  hayotini  to‘xtatib  qo'yishi  mumkin.

O'lim  nafaqat  ijtimoiy  patologiya  (insonda  o‘zini  o‘z  o‘ldirish 

kayfiyatining  oshib  borishi)  sodir  bo'lganda,  balki  sog‘lom 

kishining  boshiga  murosasizlik  va  adolatsizlik  natijasida  vujudga 

kelgan  tushkunlik  tufayli  ham  bo'lishi  mumkin.  Shunga  qara- 

masdan,  inson  borlig‘i  to‘g‘risida  realistik  va  gumanistik  nuqtayi 

nazardan  mulohaza  yuritar  ekanmiz,  inson  hayotini  o ‘lim  ara- 

fasidagi  borliq,  degan  qoidaning  nazariy  va  amaliy  jihatdan 

adolatli  ekanligiga  ishonmaslikka  ilojimiz  yo‘q.  Chunki  inson  hayoti 

hamisha  ham  qarama-qarshiliklar  tufayli  olg‘a  qarab  siljimaydi, 

o'limga  qarab  borish  bilan  cheklanmaydi,  balki  inson  o‘limga 

qarshi  borib  yashashga  intiladi.  O'lim  haqida  esa  yaqinlashib 

qolganda,  sodir  bo'lishi  aniq  bo'lgandagina  o‘ylaydi.  0 ‘shanda 

ham  inson  o'limga  birdan  taslim  bo'lmaydi,  doimo  tirik  qolishga 

harakat  qiladi.  Ba’zan  esa  eng  oliy  prinsiplar,  normalar,  istak 

yoki  umidlar  uchun  o‘z  jonini  qurbon  qiladi.

Ekzistensial  falsafaning