O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  J.P.Jetre  et  Le  Neant.  Paris,  1943.

375

---

VI.  INSON  -  

BIOSOTSIAL  MAVJUDOT

Hozirgi  zamon  fan  ma’lumotlariga  qaraganda  odam  deb  atalu- 

vchi  yagona  biologik  turga  mansub  bo‘lgan  tirik  mavjudotning 

insonga  aylanishi  uzoq  davom  etgan  evolyutsion  jarayondir.  Ushbu 

jarayon,  mutaxassislarning  fikriga  ko‘ra,  uch-uch  yarim  million 

yil  davom  etgan.  Boshqacha  aytganimizda,  odamning  dastlabki 

ajdodlari  hisoblangan  tirik  mavjudotning  (gomonoid)  insonga 

aylanishi  uzoq  davom  etgan  evolyutsion  jarayonning  natijasidir. 

Insonning  dastlabki  ajdodlari  0 £rta  Osiyoning  eng  baland 

Hindikush,  Pomir  tog‘lari  atroflarida  vujudga  kelgan.  Zamonlar 

o‘tishi  bilan,  ular  Hindiston,  Eron  va  Ovrupaning  turli  hudud- 

lariga  ko‘chib 

0‘tishgan1.

Insonning  faoliyati,  turmush  tarzi  zamonlar  o'zgarishi  bilan 

asta-sekin  o'zgarib  kelgan.  Xuddi  shu  o‘zgarishning  turli-tuman- 

ligi  nafaqat  insonlar,  balki  uning  ajdod  va  avlodlarining  birini 

ikkinchisidan  farq  qiluvchi  asos  vazifasini  bajargan.  Boshqacha 

aytganimizda,  inson  faoliyati,  turmush  tarzidagi  turli-tumanlilik 

(birov-ovchi,  birov-bog‘bon,  birov-cho‘pon,  birov-temirchi,  bi- 

rov-ilg‘or,  birov  esa  qoloq  va  hokazo)  insonlaming  birining 

ikkinchisidan  farq  qiluvchi  muhim  belgisi  hisoblangan.  0 ‘z  nav- 

batida,  yagona  biologik  turga  mansub  bo‘lgan  inson  faoliyatidagi 

turli  tumanlilik,  rang-baranglilik,  uning  har  bir  vakili  faoli­

yatida  individual  o‘ziga  xoslik  mavjud  ekanligidan  ham  dalolat 

beradi.

Inson  faoliyatidagi  turli-tumanlilikning  vujudga  kelishi  fayla­

suflar  munozaralariga  sabab  bo‘ldi  va  bo‘layotir.  Chunonchi, 

yagona  biologik  turga  mansub  bo‘lgan  insonning  ongi  va  faoliyati 

nega  turlicha  bo'ladi?  Insonning  kundalik  faoliyati,  uning  irsiy- 

genetik  xususiyatlari,  tabiiy-ijtimoiy  muhit  ta’siriga  bog‘liqmi  yoki 

yo‘qmi?  Insonning  olamdagi  boshqa  tirik  mavjudotlardan  farq 

qiluvchi  eng  muhim  xususiyatlari  nimalardan  iborat?  kabi  sa-