O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

qilish

  zaruriyati  kundan-kunga  ortib  boraverdi. 

Qashshoqlik,  ommaning  har  tomonlama  talanishi,  odamlarni 

ekspluatatsiya  qilishning  kuchayib  ketishi,  ijtimoiy  antoganizm, 

depersonalizatsiya,  antigumanizmning  o'sib  borishi  —  bular- 

ning  hammasi  inson  tabiati,  uning  ijtimoiy  mohiyati  to ‘g‘risida 

aw al  mavjud  bo‘lgan  nuqtayi  nazarlarni  qayta  ko‘rib  chiqish-

343

---

ni  taqoza  etdi.  Shunday  qilib,  inson  manfaati,  ehtiyoji,  in- 

tilishi  bayramona  tantana  emas,  balki  ijtimoiy  hayotning  real 

manzarasi  edi.  Xuddi  shu  zaruriyat  K. Marks  uchun,  inson 

ijtimoiy  manfaatini  himoya  qiladigan  yangi  konsepsiyani  ish­

lab  chiqishga  turtki  bo‘ldi.

Marksdagi  insonparvarlik  g‘oyalari  tahlilini  uning  «1844-yil 

iqtisodiy-falsafiy  qo‘lyozmalari»da  ko‘rish  mumkin.  Marksizm  tari- 

xining  tadqiqotchisi  O.Kornyuning1  ta’kidlashicha,  bu  asarda  in­

soniyat  bosib  o‘tgan  ijtimoiy-tarixiy  taraqqiyot  yo‘li,  insonning 

tabiatga,  jamiyatga  bo'lgan  munosabati  masalalari  aks  etgan.  Xuddi 

shuning  uchun  ham,  ushbu  asarni  Marksning  inson  to‘g‘risidagi 

nazariy  fikrlari  debochasi  desak  bo'ladi.  Shuningdek,  O.Komyu 

«qo‘lyozmada»  bayon  etilgan  inson  to‘g‘risidagi  fikr-mulohaza- 

lami  absolutlashtirib  yubormaslik  zarurligini  ham  eslatib  o‘tadi. 

Chunki  qo'lyozmada  «ijtimoiy-tarixiy  taraqqiyotining  bayoni,  hali 

Feyerbaxcha  gumanistik  nuqtayi  nazardan  bo‘yab  amalga  oshi- 

rilgan  edi»2.

K.Marksning  «1844-yilning  iqtisodiy-falsafiy  qo‘lyozmasi»ning 

tahlili  shundan  dalolat  beradiki,  uning  inson  to ‘g‘risidagi  fikr- 

mulohazalari,  nafaqat  falsafiy  qarashlari  sistemasida  muhim 

ahamiyatga  ega  edi,  balki  butun  ijtimoiy-iqtisodiy  qarashlarining 

mohiyati  —  yadrosini  tashkil  etadi.  Uning  keyingi  yillarda  shakl- 

langan  ijtimoiy-iqtisodiy  fikrlari  xuddi  shu  yadro  atrofida  markaz- 

lashdi.

K .M arksning  inson  to ‘g ‘risidagi  fikrlarini  «Feyerbax 

to ‘g‘risidagi  tezislar»dan3  bilib  olish  mumkin.  0 ‘sha  tezis- 

la rn in g  

b irin c h is id a  

«184 4 -y iln in g  

iq tiso d iy -fa lsa fiy  

qo‘lyozmasi»da  inson  to ‘g‘risida  olg‘a  surilgan  g‘oyalar  dav­

om  ettirilgan.  Chunonchi,  Marks  insonning  ongi  bilan  faoli­

yati  orasida  o ‘zaro  aloqadorlik  muammolarini  o'rganishga 

alohida  e ’tibor  berdi.  Uning  fikriga  muvofiq,  tashqi  olamni 

in ’ikos  oynasida  idrok  qilish  emas,  balki  subyektni  obyekt 

bilan  o'zaro  aloqadorligi,  inson  faoliyatining  natijasidir.  Inson 

faoliyati  deganda,  nafaqat  olam ni  hissiy  idrok  qilish  yoki