O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang:  M a’naviyat  yulduzlari.  Toshkent,  1999,  382-bet.

2  Qarang:  Jadidchilik:  Islohot,  yangilanish,  m ustaqillik,  taraqqiyot  uchun 

kurash.  Toshkent,  1999.

3  M u n a w a r   Qori.  Hurriyat  berilm as,  olinur.  N a jo t, 

1917-yil  26-m art; 

M ahm udxoja  Behbudiy.  Bayoni  haqiqat.  U lug‘  Turkiston,  1917-yil  12-iyun.

315

---

lakatlarida  mavjud  ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumni  o‘zgartirish,  xusu­

san,  mamlakat  boshqaruvini  qayta  qurish,  milliy  mustaqillikka 

erishish  bo‘lib,  bunday  olijanob  vazifani  maorif  tizimini  isloh 

qilishdan  boshlamoq  zarur,  deb  hisoblardilar.  Jadidlar  milliy 

mustaqillik  manfaatini  himoya  qila  oladigan,  mamlakatni  ijti­

moiy-iqtisodiy,  madaniy-ma’naviy  qoloqlikdan  olib  chiqish 

muammolarini  tushunadigan,  zamonaviy  bilimga  ega  bo‘lgan 

kadrlar  bunday  ulkan  vazifani  bajarishga  qodir  ekanligini  yax- 

shi  tushunar  edilar.

Jadidlar  maorif  tizimini  isloh  qilish  bilan  birga  o‘tmish 

ajdodlarimiz  yaratgan  madaniy  merosni  o‘rganishga  e’tiborni  qa- 

ratadilar.  0 ‘tmish  madaniyati  va  ma’naviyatini  bilmasdan  turib 

jamiyatni  insonparvarlashtirish  jarayonida  yirik  yutuqlarga  erishib 

bo‘lmasligini  alohida  ta’kidladilar.  0 ‘z  navbatida,  milliy  qadriyatlar 

qobig‘iga  o‘ralib  qolmasdan,  boshqa  millatlar  qo'lga  kiritgan 

madaniy-ma’naviy  yutuqlarni  ham  o ‘rganish  lozimligini  qayta- 

qayta  takrorladilar,  umuminsoniy  madaniyat,  umuminsoniy  qadri­

yatlar,  xususan,  Yevropaning  ilg'or  fani  yutuqlarini  targ'ibot  va 

tashviqot  qilishga  butun  kuchlarini  safarbar  qildilar.

Jadidizm  asoschilaridan  biri  Mahmudxo‘ja  Behbudiy1  jamiyat 

hayotini  insonparvarlashtirish  uchun  fuqarolar  milliy  ongini 

o'stirish,  millat  milliy  o‘zligini  anglashi  darkor,  deb  hisoblardi. 

Milliy  ong,  milliy  g'ururni  shakllantirishning  eng  muhim  vosi- 

tasi  —  maorif,  deb  bilardi.  Maorifni  isloh  qilmasdan  turib 

jamiyatni  insonparvarlashtirib  boMmaydi,  deb  hisoblardi.

Behbudiy  islohni  maktab  va  madrasalardan  boshlashni  taklif 

qiladi2.  Ana  shu  maqsadda  birinchilardan  bo‘lib,  o‘z  uyida 

kambag'al  bolalar  uchun  yangi  uslubdagi  maktab  ochdi.  0 ‘zi 

o‘sha  maktabda  jug‘rofiya  va  adabiyotdan  dars  berdi.  Qisqa  vaqt 

ichida  «Q isqacha  um um iy  ju g ‘rofiya»,  «Bolalar  uchun 

kitob»,«Islomning  qisqacha  tarixi»,«Amaliyoti  Islom»,«Aholi 

jug‘rofiyasiga  kirish»,  «Rossiyaning  qisqacha  jug'rofiyasi»  singari