O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang.  M a’naviyat  yulduzlari.  Toshkent,  1999,  127— 128-betlar.

171

---

larini  yanada  rivojlantirishda,  uni  yangi  bosqichga  ko‘tarishda 

o ‘rta  asrning  buyuk  tabiatshunos  olimi,  faylasufi  va  shoiri  Umar 

Hayyomning1  xizmatlari  beqiyos  bo‘ldi.

Umar  Hayyom  insonni  baxt-saodatli  qilish  yo‘llarini  izlaydi. 

Amaldorlar  bilan  oddiy  fuqaro  turmush  tarzini  solishtirdi.  Uning 

fikriga  ko‘ra,  inson  baxt-saodatli  bo‘lishi  uchun,  eng  avvalo, 

bir  burda  noni,  o‘ziga  yarasha  uy-joyi  bo‘lmog‘i  darkor.  Eng 

muhimi,  na  u  birovga  qul,  na  birov  unga  qul  bo‘lmasligi,  o ‘z 

ixtiyori  o‘zining  qo‘lida,  ,,erkin  yashashi  zarur2.  Boshqacha  ayt­

ganda,  baxt-saodatli  bo‘lib  yashashning,  eng  muhim  sharti, 

tobelikdan,  qaramlikdan  qutilish,  deb  biladi.  Inson  tobelikdan, 

qaramlikdan  qancha  tez  qutilsa,  o‘z  erki,  o‘z  ixtiyori  o‘zining 

qo‘lida  bo‘lsa,  behuda  tashvishlarga,  g‘am-g‘ussalarga  ko‘milib 

ketmaydi,  balki  tinch,  osoyishta,  xotirjam  yashaydi,  hayotdan 

ko‘proq  lazzat  oladi.

Umar  Hayyomning  fikriga  ko‘ra,  inson  baxt-saodatli  bo‘lib 

yashamog‘i  uchun,  avvalo,  ularning  farovon  turmush  qurish 

haqidagi  azaliy  orzu-istaklarini  ro‘yobga  chiqarish  yo‘llarini  izlab 

topmoq  lozim.  0 ‘z  navbatida  kishilar  turmush  tarzidan  turli 

tashvishlarni,  ayniqsa,  g‘am -g‘ussa,  ranj-alam ,  sitam   va 

zo‘ravonlik  kabi  g‘ayriinsoniy  illatlarni  surib  chiqarmoq  darkor. 

Xuddi  shuning  uchun  ham,  o‘rta  asrning  mashhur  musulmon 

allomasi,  kishilar  turmush  tarzidagi  g‘ayriinsoniy  munosabat- 

lar,  chunonchi,  yaxshi,  dono  kishilarning  hammadan  xarob 

yashashining  sabablarini  qidiradi3.  Hayotda  yaxshi,  xoksor  odam­

lar  bir  chetda  qolib,  o‘g‘ri,  muttaham  kimsalar  farovon  yasha- 

yotgani,  davr-u  davron  surayotganini  ko‘rib  qattiq  afsuslanadi.