O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

fanlarga  taalluqli  160  asarni  meros  qilib  qoldirdi.

146

---

bo'ladi.  «Xayol  quwati»  yordamida  inson  bilim,  hunar  egallay- 

di,  faoliyat  ko'rsatadi,  foyda-zararning  farqiga  boradi1.

Forobiy  ta’kidlaganidek,  inson  o‘zining  aql-zakovati  bilan 

olamdagi  boshqa  tirik  mavjudotlardan  tubdan  farq  qiladi.  Undagi 

aql-zakovat 

(«aqliy 

quvvat») 

borliqning 

tu rli-tum an 

ko'rinishlarining  aksidir.  Inson  o‘zidagi  o‘sha  aql-zakovat  yor­

damida  awal  yerda  sodir  bo‘layotgan  o‘zgarishlarning  sabab- 

larini,  so‘ngra  esa  osmon  jismlarining  sir-u  asrorini  biladi.  In­

sonning  olam  to ‘g‘risidagi  to'plagan  bilimlari,  ya’ni  hayotligida 

yaratgan  ma’naviy  boyliklari  hech  qachon  yo‘q  bo‘lib  ketmay- 

di,  balki  «dunyoviy  aql»ni  tashkil  etadi.  Inson  aqli  olam  sir- 

larini  bilishda  eng  yuksak  cho'qqiga  ko'tarilganda  «dunyoviy  aql», 

«dunyoviy  ruh»  bilan  qo‘shiladi.

0 ‘z  navbatida,  har  bir  kishining  joni  va  aqli,  ya’ni  «indi­

vidual  aql»  va  «individual  jon»ning  paydo  bo‘lishida  «dunyoviy 

ruh»,  «dunyoviy  aql»  hal  qiluvchi  rol  o‘ynaydi.  Forobiyning 

tushuntirishicha,  «dunyoviy  ruh»,  «dunyoviy  aql»,  «individual 

jon»,  «individual  aql»  paydo  bo‘lishi  va  rivojlanishining  sabab- 

chisidir.  «Individual  jon»,  «individual  aql»  inson  tanasining 

o‘lishi,  yo‘q  bo‘lishi  bilan  yo‘qolib  ketmaydi,  balki  «dunyoviy 

ruh»,  «dunyoviy  aql»ga  qo'shiladi.  Insoning  joni  va  aqli  abadi- 

ylikka  ketadi,  biroq  hech  qachon  qaytib  kelmaydi,  qayta  namo- 

yon  ham  bo‘lmaydi.  Ular  tanani  tark  etgandan  so‘ng  yana  bir 

butun  bo‘lib  birlashadi,  har  bir  jon  va  har  bir  aql  inson 

tanasida  yashagan  vaqtida  orttirgan  barcha  ma’naviy  narsalar 

to ‘planib,  hamisha  barhayot  «dunyoviy  ruh»,  «dunyoviy  aql»ni 

tashkil  etadi2.

Qadimgi  yunon  falsafasining  o‘tkir  bilimdoni,  Zenon,  Pla­

ton,  Aristotol,  Epikur  asarlarining  mashhur  targ‘ibotchisi,  «Ik- 

kinchi  muallim»,  «Sharq  Aristoteli»  nomini  olgan  Abu  Nasr 

Forobiy  inson  aqlining  imkoniyatlari  cheksiz  ekanligini  isbot- 

lab,  o‘rta  asr  musulmon  olamida  keng  tarqalgan  faqat  mumtoz 

shaxslar  —  payg‘ambarlarga  xos  karomatning  sirlarini  bilish 

yo'llari  haqidagi  diniy-mifologik  qarashlarga  qarshi  chiqdi. 

-----------%-----------------------------