O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

S o b iq   Ittifoq  p sixologiyasida  shaxs  ta ’rifi
U m u m i y   psixologiya  fa n id a   sh ax sn in g   shakllan ish i  va 
riv o jla n is h i  q o n u n i y a t l a r i  h a m d a   u la rn in g   m e x a n iz m la r i 
t a d q i q   q i l in a d i.   Bu  h a q d a   p six o lo g la r  shaxsga  n is b a ta n  
t u r l i c h a  t a ’r if b e rg an lar va  u n i n g  tuzilishini o ‘ziga xos tarz d a 
t a s a v v u r   q i l g a n l a r .   Q u y i d a   m u a l l i f l a r n i n g   a y r i m l a r i   va 
u l a r n i n g   fikrlariga  q is q a c h a   t o kxtalib  o ‘tam iz.
A . G . K o v a l e v n i n g   f i k r i c h a ,   sh a x s  — b u   ijtim oiy  m u -  
n o s a b a t l a m i n g   h a m   o b y e k ti,  h a m   subyektidir.  A . N .L e o n t e v  
u s h b u   m a s a l a g a   b o s h q a c h a r o q   y o n d a s h ib ,  u n g a   s h u n d a y  
t a ’r i f   b e r a d i :   s h a x s  — b u   fa o liy a t  s u b y e k tid ir.  K . K . P l a -  
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t o n o v n i n g   ta lqiniga  q a r a g a n d a :   j a m i y a t d a   o ‘z  ro lin i  a n g -  
lovchi,  ishga  layoqatli,  y a r o q li  a ’zosi  shaxs  d e y ila d i.  Bu 
m u a m m o n i n g   m o h i y a t i n i   c h u q u r r o q   o c h i s h g a   h a r a k a t  
qilgan  S .L .R u b i n s h t e y n   t a 'r i f i c h a ,   shaxs  — b u   ta s h q i  t a ’- 
s i r l a r   y o ‘n a lis h in i  o ‘z g a r t i r u v c h i   ich k i  s h a r t - s h a r o i t l a r  
m a jm u y id i r .
B i z n in g c h a ,  n iu ay y an   j a m o a   a ’zosi,  j i s m o n i y ,   j i n s iy ,  
i j t i m o i y   k a m o l o t g a   e r i s h g a n ,   b i o l o g i k   v a   s o t s i o l o g i k  
s h a r t l a n g a n   xislatlar  egasi,  o ‘z  im k o n iy a tl a r i n i   r o ‘y o b g a  
c h i q a r u v c h i ,   bilim ga  in tilu v c h i,  faoliyat,  xulq,  m u o m a l a  
su b y ek ti  shaxs  deyiladi.
P s ix o l p g i y a   f a n id a   b i r - b i r i g a   y a q i n ,   l e k i n   a y n i y a t  
boM m agan  t u s h u n c h a l a r   q o l l a n i l i b   kelinadi,  c h u n o n c h i :  
o d a m ,   sh ax s,  individ.  U l a r n i n g   m o h iy a tin i  a n i q r o q   i z o h l a b  
b c rish   u c h u n   h a r   b irin in g   p six o lo g ik   tabiatin i  ta h lil  q i l is h  
m a q s a d g a   muvofiq.
O d a m .   S u te m iz u v c h i l a r   sin fig a  d a x ld o r l ik ,  b i o l o g i k  
j o n z o t   ek a n lig i  o d a m n i n g   o 'z i g a   xos  x u s u s iy a tid ir ,  T i k  
y u rish lik ,  q o 'l la r n i n g   m e h n a t   faoliyatiga  m o s l a s h g a n l i g i,  
y u k s a k   t a r a q q i y   e tg a n   m iy a g a   egaligi,  u n i n g   o ‘z i g a   x o s  
t o m o n la rid ir.  Ijtimoiy j o n z o t   sifatida o d a m   o n g  b ila n   q u r o l -  
langanligi  tufayli  bo rliq n i  o n g l i   aks  ettirish  q o b i l i y a t i d a n  
t a s h q a r i  o ‘z qiziqish  va e h t i y o j la r i g a   m u t a n o s i b   u n i  o ' z g a r -  
tirish  im k o n iy a tig a   h a m   eg a d ir.
S h a x s .   M e h n a t   tu f a y l i  h a y v o n o t   o l a m i d a n   a j r a l i b  
c h i q q a n  va jam iy atd a  rivojlanuvchi,  til  yordam i  bilan, b o s h q a  
kishilar b ilan   m u lo q o tg a  k ir i s h u v c h i  o d a m   sh ax sg a  a y l a n d i .  
S h a x s n in g   asosiy  tavsifi  ij ti m o i y   m o h iy a ti  h i s o b l a n a d i .