O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

A’zo sirti arteriyalari
1. 
Tana a ’zolari nerv tizimi atrofida joylashgani kabi, arteriyalar 
ham nerv nayi va nervlar yo‘nalishida joylashadi. Orqa miyaga 
parallel ravishda aorta hamda oldingi va orqa miya arteriyalari
148

---

yo‘naladi. Orqa miyaning har bir segmentiga segmentar orqa miya 
tarmoqlari to ‘g ‘ri keladi.
2 .0rganizm ni o ‘simlik va hayvon hayoti a ’zolariga bo ‘linishiga 
muvofiq arteriyalar devorga boruvchi - pariyetal va ichki a ’zolarga 
boruvchi - visseral tarmoqlarga bo ‘linadi.
3.Qo‘l va oyoq bittadan asosiy arteriya: qo‘l uchun o ‘mrov osti 
arteriyasi, oyoq uchun son arteriyasini oladi.
4.Tana arteriyalari segmentar tuzilishini saqlab qoladi (orqa 
qovurg‘alararo arteriyalar va bel arteriyalari).
5.Arteriyalar tomirlar tizimining boshqa qismlari (venalar va lim­
fa tomirlari) bilan birga yo ‘nalib, umumiy tomirli dastani hosil qiladi.
6. Arteriyalar skeletga mos ravishda yo ‘naladi. Umurtqa pog‘onasi 
bo‘ylab aorta, qovurg‘alar bo ‘ylab orqa qovurg‘alararo arteriyalar 
joylashadi. Q o‘l va oyoqning proksimal bitta suyak b o ig a n qismida 
bittadan (yelka va son arteriyalari), o ‘rta juft suyaklar bor qismida 
ikkita (bilak, tirsak, oldingi va orqa katta boldir arteriyalari), 
distal suyaklar nur shaklida joylashgan qismida arteriyalar har bir 
barmoqqa qarab joylashadi.
A rteriyalam ing asosiy o ‘zanlardan a ’zolarga borish
qonuniyatlari
1. Arteriyalar asosiy o ‘zandan a ’zolarga qisqa yo ‘l bilan boradi. 
Shuning uchun har bir arteriyadan yaqin joylashgan a ’zolarga 
tarmoqlar chiqadi. Aortadan birinchi b o iib yurakka boruvchi 
o‘ng va chap toj arteriyalari chiqadi. Tarmoqlaming chiqish tartibi 
a’zolaming joylashishi va hosil b o iis h tartibiga b o g iiq . Qorin 
aortasidan avval osqozonga, keyin ichakka tarmoq chiqadi. Bunda 
a’zoning hosil b o ig a n joyi ham ahamiyatga ega. Moyak arteriyasi 
moyak hosil b o ig a n joy - qorin aortasidan boshlanadi. Yorg‘oqqa 
esa qon tomirlar son arteriyasidan chiqadi.
2. Arteriyalar tananing bukiluvchi tomonlarida joylashadi, chunki 
yoziluvchi tomonida joylashsa bukilganda qon tomir cho‘zilib, 
devori bir-biriga yopishadi. Umumiy uyqu arteriyasi bo ‘yinning old 
tomonida, q o i arteriyalari esa kaft tomonda joylashadi.
149

---

3. Arteriyalar mushaklar, fassiyalar va suyaklardan hosil boigan 
tomirlami siqilish va jarohatdan saqlovchi egatlar, kanallarda yotadi.
4. Arteriyalar a ’zolami bukilgan yoki ichki yuzasidan kiradi. 
Shuning uchun barcha ichki a ’zolaming darvozalari ichki yuzasida, 
aorta turgan orta chiziqqa qaragan.
5. Arteriyalar a ’zolaming vazifasiga qarab quyidagi moslamalami 
hosil qiladi:
a) harakat a ’zolarida qon tomir to ‘rlari, ravoqlar va doiralar 
hosil qiladi. Bulardan qon b o ‘g ‘im harakati vaqtida ham beto‘xtov 
otadi. Harakatchan va hajmi o ‘zgaruvchi ichki a ’zolarda (oshqozon, 
ichaklar) juda ko‘p anastomozlar va ravoqlar hosil qiladi;
b) arteriyalaming oicham lari a ’zoning katta kichikligiga qarab 
emas, balki uning faoliyatiga b o g iiq . Buyrak arteriyasining kengligi, 
ichaklami qon bilan ta ’minlovchi ustki ichaktutqich arteriyasi 
kengligiga teng, chunki buyrakning siydik ajratish faoliyati ko‘p qon 
kelishiga sabab b o iad i;
d) 
ichki sekretsiya bezlarini ko‘p sonli arteriyalar qon bilan 
ta ’minlaydi, chunki ular qondagi oqsil moddalardan gormon ishlab 
chiqaradi.