O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

Y etarli asos qonuni. 
Bizning olam, undagi biron narsa, hodisa haqidagi 
fikrimiz chin yoki xato bo’lishi mumkin. Fikm ing chinligi tafakkurga xos xususiyat 
bo’lib, chin fikrlar haqiqatlar deb yuritiladi, ularga amaliy va nazariy faoliyat tufayli 
erishiladi. Chin fikrlash to ’g ’ri fikrlashdir, to ’g ’ri fikrlash aniqlik, ravshanlik, 
izchillik, ziddiyatsizlik bilan bir qatorda asoslanganlikni, isbotlanganlikni talab qiladi. 
Bu narsa tafakkum ing yetarli asos qonunida o ’z ifodasini topadi.
Yetarli asos qonuni, nem is faylasufi va mantiqshunos olim Leybnis (1646- 
1716) tomonidan tavsiflab berilgan. Lekin u haqidagi dastlabki fikrlar antik davrga 
mansub bo’lib, yunon faylasufiari Levkipp (er.av. 500-450) va Demokrit (er.av. 460- 
370) tomonidan bayon etilgani m a’lum. Ular hech qanday narsa biron-bir asos, 
sababsiz paydo bulmaydi, ham ma narsa biron bir asos va zaruriyat tufayli yuzaga 
keladi, deb bilganlar. Leybnis nuqtai-nazaricha, ham m a narsa o ’z mavjudligining 
muayyan asosiariga ega. Har bir hodisa haqidagi fikr yetarli asosga ega bo’lgan 
taqdirdagina, chin b o ’lishi mumkin. Har qanday chin fikr asoslangan bo’lm og’i 
lozim. Fikm ing asoslari deganda real va mantiqiy asoslar nazarda tutiladi. Fikming 
chinligi unda voqelikning qanchalik to ’g ’ri aks ettirilganligiga bog’liq. Bu narsa real 
asos sifatida nomlanadi. Lekin fikmi asoslash uchun har safar inson tajribasiga, 
am aliyotiga murojaat qilish shart emas. Yetarli asos deganda mantiqiy asos nazarda 
tutiladi. Inson olam haqida bilim hosil qilar ekan, faqat o ’z tajribasiga emas, balki 
boshqalar tajribasiga ham tayanadi. Bu tajriba insoniyat qo’lga kiritgan bilimlarda 
mujassamlashgan b o ’ladi. Ilmiy bilimlar taraqqiyoti tufayli qonun va qonuniyatlar, 
aksiomalar, tam oyillar va boshqa bilimlar ishlab chiqiladi va uiar fanlar mazmunida 
ifodalanadi. Bu bilimlar kishilam ing odam haqidagi yangi bilimlar hosil qilishlari 
uchun yetarli asos vazifasini o ’taydi. Demak, qanday bilim asoslangan bo’lmog’i 
lozim, deganda mantiqiy asos nazarda tutiladi. Mantiqiy asoslanganlik fikrlar 
izchilligi, ketm a-ketligi, bir fikm ing boshqa bir fikrdan kelib chiqishi tarzida kechadi. 
Fikr, mulohaza, m ushohadaning chinligi boshqa chinligi isbotlangan fikrlar 
yordamida isbotlab beriladi. Yetarli asos qonuni: