O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

R I V O J L A N G A N   X O R I J I Y  
D A V L A T L A R D A   T A ’L I M   T I Z I M I
Mamlakatimiz  ta ’lim-tarbiya  tizimini  rivojlantirish,  rivojlangan 
xorijiy  davlatlar  t a ’lim  darajasiga  olib  chiqish  muhim  vazifa  boMib 
qolmoqda.  Ushbu  vazifani  amalga  oshirish  uchun  chet  davlatlarda 
shakllangan 
t a ’lim-tarbiya 
tizimini 
o ‘rganishimiz, 
ularning 
yutuqlarini  tahlil  etish  va  q o ‘shimcha  manbalarga  ega  boMishimizni 
zamon talab etmoqda.  Keyingi yillarda bu muammoni  hal etish  uchun

---

keng  imkoniyatlar  yaratilmoqda:  chet  ellarga  chiqish,  t a ’lim  olish, 
ularning  vakillarini  bizning  Respublikamizga  b o ‘lajak  tashriflari 
ham da faoliyatlari, qator chet el tizimini o ‘rganuvchi muassasalarning 
tashkil  etilishi  va  hokazo.  Haqiqatan  ham,  bir  qator  chet  ellarning 
ta ’lim  tizimidagi  erishilgan  yutuqlar  jah o n   ahli  tomonidan  e ’tirof 
etilm oqda  va  o ‘ziga  qiziqish  u y g ‘otmoqda.  Rivojlangan  xorij 
davlatlarning  t a ’lim  tizimida  erishilgan  yutuqlarning  sababi  shuki, 
bu  davlatlarda  t a ’lim  davlatning  ichki  siyosatiga  faol  t a ’sir  etuvchi 
kuch  deb  qaralmoqda  va  t a ’lim  ehtiyojini  qondirishga  qaratilgan 
m ab la g 1  miqdori  yildan-yilga  oshib  bormoqda.
Chet  el  ta ’limi  yana  bir xususiyati,  y a ’ni  pedagogik tadqiqotlarni 
amalga  oshiradigan  ilmiy  muassasalari  k o ‘pligi  bilan  ajralib 
turadi.  Masalan,  Germaniyada  ularning  soni  2000  ga  yaqin, 
Fransiya,  AQSh,  Yaponiya  davlatlarida  ham  davlat,  ham  xususiy 
tashkilotlar  sh u g ‘ullanishmoqda.  Natijada,  yuqorida  qayd  etilgan 
davlatlarda  ta ’lim  tizimi  doimo  rivojlanib,  takomillashib  bormoqda. 
Hozirgi  paytda  rivojlangan  mam lakatlar  integratsiyalashgan  o ‘quv 
dasturlarini  t a ’lim  tizimiga  kiritishmoqda.  Yana  bir  e ’tiborli  masala, 
ta ’lim  tizimini  tabaqalashtirish  eng  dolzarb  masala,  deb  qaralmoqda. 
0 ‘quvchilarni  tabaqalashtirib  o ‘qitish  asosan  boshlang‘ich  kursdan 
keyin  am alga  oshiriladi.
Fransiya  pedagoglari  sin f  o ‘quvchilarini  uch  tabaqaga  ajratib 
o ‘qitishni  afzal  k o ‘radilar.  Bular  quyidagilar:
1.  Gom ogenlar  -   matematika  va  gumanitar  fanlar  y o ‘nalishidagi 
o ‘quvchilar.
2.  Yarim  gomogen  -  tabiiy  fanlami  o ‘zlashtirayotgan  o ‘quvchilar.
3.  Gegeron  -   barcha  fanlami  har  xil  saviyada  o ‘zlashtirayotgan 
o ‘quvchilar.
Tabaqalashtirish  jarayonining 
yangi 
muhim 
y o ‘nalishi 
-  
to ‘ldiruvchi  ta ’lim  hozirgi  kunda  shakllanib  kelmoqda.  T o ‘ldiruvchi
102

---

maktablarning  paydo  boMishining  sababi  -   fanlarni  o ‘zlashtira 
olmayotgan  o ‘quvchilarning  k o ‘payib  borishi  (AQSh,  G ‘arbiy 
Yevropa).  To'ldiruvchi  ta ’lim  maktabgacha  tarbiya  muassasalarida, 
maktab  va  litseylarda  amalga  oshirilmoqda.
Keyingi  yillarda  iqtidorli  bolalar  bilan  ishlash  ham  rivojlanib 
bormoqda.  Masalan, A Q Shda oliy toifali bolalar b o g ‘chalari ochilgan, 
ularda  4 - 5   yoshli  bolalar  maktab  dasturlari  doirasida  o ‘qitiladilar. 
«Merit»  dasturi  asosida  yuqori  sinf  va  kollejlardan  har  yili  eng 
qobiliyatli  6000  ta  bola  tanlab  olinadi.  Ularga  turli  imtiyozlar, 
stipendiyalar,  turar-joylar  beriladi,  eng  oliy  universitetlarga  qabul 
qilinadi.