O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

amalga  oshirish  tizimi. 

U m u m t a ’lim  m ak t ab la r id a   i l m i y- m e t od i k 

ishlarni  z a m o n   talablari  asosida  t ashkil  etish  va  u n g a   rahbar li k 

qilish  u c h u n   m a k t a b   rahbari  ayni  vaqtda  h a m   yaxshi  pedagog, 

h a m   kasb  sirlarini  yaxshi  biladigan  mutaxassis  bo'lishi  kerak.  U 

mustaqil  ravishda  bilim  olishi  va  mal ak a  os hir ish  kurslari  orqali

318

---

i l m i y - m e t o d i k   i s h l a rn i ng   m a z m u n i   h a m d a   ul ar ni   tashkil  etishga 

oid  m a s a la la rn i   o ' r g an i b  borishi  kerak.

U m u m t a ’lim  m a kt a b la r i d a   tashkil  etiladigan  i l m i y- m e t od i k 

is hl a rn i ng   vazifalari  sirasiga  quyi dagi lar   kiradi:

—  u m u m t a ’l im  m ak t ab i   pedagog  va  texni k  x o d i m l a r i n i n g   il- 

miy-g' oyaviy  saviyasini,  pe dagogik  m ah o r a t i n i   oshirish;

—  o'qu v c hi la rn i   milliy  must aq i ll ik   r u h i d a   tarbiyalash  m a z m u ­

ni,  shakl,  m e t o d   va  vositalarini  takomil lasht iri sh;

—  t a ’lim,  tarbiya  va  rivojlantirish  m a q s a d l a r i n i n g   birligi, 

u m u m i l m i y ,   u m u m k a s b   va  ma xs us   t ayyor garl ikni ng  uzviyligini 

t a ’mi nl as h;

—  ilg'or  peda go gi k  va  ishlab  chiqar ish  tajribalarini,  fan  va 

t ex ni ka   yu tu ql ar in i  o' r gani sh ,   u m um l a s h t i r i s h   h a m d a   t a ’l im - t a r -  

biya  j arayoniga joriy  eti shd a n  iborat.

I lm iy - m e t o d i k   ishktrda  ishtirok  etish  u m u m t a ’lim  m a k t a b -  

laridagi  ba rc ha   rahbarlar,  o'qituvchilar,  m u h a n d i s - p e d a g o g l a r  

u c h u n   maj buriy  bo'lib,  u l a r n i n g   p edagogik  faoliyatini  ajralmas 

qismi  hisoblanadi.

U m u m t a ’lim  ma kt a bl ar id a gi   m et o d i k   i shl ar ni ng   m a z m u n i ,  

yo' nalishi,  tuzi lmasi   kabilar  m et o d i k   ish  haqidagi  N i z o m   bilan 

belgiianadi.  Shu  N i / o m g a   muvofiq j amoa vi y  va  individual  m e t o ­

d i k  ishlar  olib  boriladi.

Qu yi da gi la r j a m oa v iy   m e t o d i k   ish  shakllari  sirasiga  kiradi:

—  p edagogik  kengash,

—  uslubiy  k omis siyal ar ;

—  ilg'or  tajriba  makt abi .  m u a m m o l i   semi narl ar,   ilmiy-uslubiy 

konferensiyalar,  p e da gog i k  o'qish  va  turli  uslubiy  kengashlar.

Individual  m e t o d i k   ish  quyidagi  shakll arda  a ma l ga   oshiriladi:

—  u m u m t a ’l im  mak t ab l ar i  rahbarlari,  o'qituvchilar,  va  boshqa 

t ex ni k  x o d i m l a r n i n g   o' z  g'oyaviy-siyosiy  darajasi,  p e dagogik  m a -  

lakasi  va  kasb  m a h o r a t i n i   os hi ri sh   yuz asi da n  olib  bori la di ga n 

must aqil   m et o d i k   ishlari;

— m a k t a b  rahbari  (direktor),  u n i n g  o'rinbosarl ari ,  o'qituvchilar, 

pe da go gl ar  va  b os hqa   t exni k  x o d i m l a r  bilan  olib  b o r il adigan  i n d i­

vidual  m e t o d i k   ishlari.

M e to d ik   ishlar  shakli  va  m a z m u n i   b o' yi cha   h a m ,   ped a go g 

x o d i m l a r n i n g   turli  g u r u h l a r i n i   q a m r a b   olish  b o' yi cha   h a m   m u -  

vofiqlashtirilgan  t a q d i r d a g i n a   yuqori   s a m a r ad or li k ka   erishish 

m u m k i n .   U m u m t a ’lim  m a k t a b i d a   m e t o d i k   ishlarni  u m u m i y

319

---

ma vz u  asosida  tashki l  etish  tajribasi  b u n d a y   muvofiqlashtirish 

usull ari dan  biridir.  M e to d i k   ishni  b u n d ay   t ashkil  e t i s hn i ng   m o ­

hiyati  s h u n d a n   iboratki,  u m u m t a ’lim  m akt abi   m a ’l um  bir  vaqtga 

m o ‘ljallangan  u m u m i y   m a v z u n i   tadqi q  etadi.  B u n i n g   natijasida 

t a ’lim-t arbi ya j a ra yon in i  t a k o m il l as h ti ri sh n i n g dolzarb  m u a m m o -  

tarini  hal  etishga  m u a yy a n   hissa  q o ‘shadi,  turli  toifadagi  p e d a ­

gogik  x o d i m l a r n i n g   tayyorgarlik  darajasi  hisobga  o l in g an   holda, 

u l a r ni n g  pedagogik  m ah o r a t i n i   oshiri sh  vazifalarini  muvaffaqi- 

vatli  a ma lga   oshirishga  i m k o n   beradi.

M e to d ik   ish  u m u m t a ’lim  m a k t a b i n i n g   istiqboli  va  joriy  ish 

rejalarida  mustaqil  b o' l im  sifatida  rejalashtirilishi  kerak.  Mustaqil 

i sh la rn in g  t ashkil  etilishi  va  samar ador li gi ni   tekshi ri sh  masal al ari  

u m u m t a ’l i m   m a k t a b l a r i n i n g   ichki  nazorat  rejalarida  o' z  aksini 

topadi.

M et od i k  i shlarni  rejalashtirishda  quyidagi  talablarga  asosla- 

nish  m aqs adg a   muvofiqdir:

—  kelajakdagi  rivojlanishni  ko' zda  tutish  (bajarish  m udd at la ri  

va  vazifalari  bo'yicha);

—  rejalarni  t a ’lim-t arbi ya  va  m et o di k  i sh ni n g  ahvoli  va  nati- 

j al ari ni   h a r   t o m o n l a m a   c h u q u r   o' rgani sh  h a m d a   tahlil  qilish  a s o ­

sida  ishlab  chiqish;

—  rej alarning  ijodiy  xarakteri,  y a ’ni  ularni  bajar ishda  ishtirok 

etuvchi  x o d i m l a r n i n g   tashabbusi  va  ijodkorligini  n a mo y is h   eti- 

lisliga  z a r u r   i mkoni yat   yaratish;

—  m e t o d i k  i sh la rn in g j amo av iy  va  individual  s ha kll ari ni   uyg' un 

qo' shib  olib  borish;

—  t ezkor  tekshi ri sh  m u m k i n l i g i   (yozuvlar  va  bajarish  m u d d a t -  

l ar in in g  aniqligi  i jr ochil ar ni ng  ko'rsatilishi).

M e t o d i k   ish  shakllari  va  m a q s a d l a r i n i n g   r ang-barangl igi , 

u n i ng   turli  g u r u h   va  toifadagi  ped a go g la rni   o'ziga  j al b  etishi- 

ni  hisobga  olib,  t a db i rl ar ni n g  m a z m u n i   va  o ' tk az i sh   m u d d at la -  

rini  muvofiqlashtirish,  bir  i sh n i n g  t akr or la ni sh i ni   b a r t a r a f   etish, 

u n i n g   s a ma rador li gi ni   oshiri sh  u c h u n  pedagogik  a m al iy o t d a  u z o q  

vaqtl ardan  beri  «Me to d i k   i sh l ar ni ng   u m u m i y   rejasi»  tuziladi.  Bu 

ish  ped ag ogi k  tajribada  o' zini   oqladi.  Bu nd a y  rejada  u m u m t a ’lim 

makt abidagi   b ar cha   m e t o d i k   ishlar  t izimi,  t aqv i m  m ud da tl ar i   va 

m u h i m   tadbi rlar   b o' yi ch a   uyg' unlashtiriladi.

M e h n a t   t a ’l imi  o'qi tuvchi si ning  m et o di k  ishlar  olib  b or is hd an  

ko' zda  t utilgan  asosiy  maq s ad i   u l a r n i n g   m al akas i ni   oshirishdir.

320

---

Bu  esa  t a ’l i m -t a rb i ya   ishlarini  t ak o mi ll as h ti ri sh da   m u h i m   vosita- 

dir.  Bu  ish  o ‘qi tu vc hi la rn i ng  

0‘quvchilar  bilan  olib  boradigan  ish- 

l arida  ka tt a  y o r d a m   beradi,  u l a r n i n g   m a ’n a v i y - m a ’rifiy  saviyasi, 

pe d ag o gi k  va  ishlab  c hiqa ris h  mal ak as in i   oshiradi.

S h un g a  e ’tibor  berish  kerakki,  o ‘qi tuv c hi la rni ng  m e t o d i k   ish­

lari  asosini  u l a r n i n g   bu  s ohadagi   mustaqil  ishlari  t as hki l  etadi. 

Bu  ish  m u a y y a n   m a q s a dg a   qarat il gan  bo'lishi,  m u n t a z a m   olib 

borilishi  va  t a ’l im-t arbi ya   ishlarida  o' z  ifodasini  topishi  kerak.

0 ‘q i tu v ch il a rn i ng   m et o di k  ishlari  m a k t a b   r a h b a r l a r i n i n g   b e ­

vosita  nazorati   va  rahbarligida  olib  borilishi  kerak.  U m u m t a ’lim 

m a k t a b l a r i d a   mustaqil  m et o d i k   ishlar j am oa vi y  ishlar  bilan  birga 

olib  boriladi.

M e h n a t   t a ’l imi  o'qituvchisi  o ' z i n i n g   pe da gog l ik   m a h o r a t i n i  

t ak o mi ll as h ti ri sh   h a m d a   o' z  m al ak as i ni   oshiri sh  ustida  h a r   d oi m 

ishlashi  kerak.  U ng a   bu  b or ada  o' qi tuvchi lar   m a l a ka si n i   oshiri sh 

institutlari  a n c h a   y o r d a m   beradi.  Bu  i nstitutlarda  qisqa  muddat li  

k ur sl ar   tashki l  qilinib,  ul arda  o' qi tuvchi lar   fan  va  t exni ka   s o h a ­

sidagi  yutuqlar,  ilg'or  peda go gi k  tajribalar  bilan  t an i shadil ar .

Bu  kur sl ar   h a m m a   o' qi tuvchi larni   q a m r a b   ol olmaydi ,  albat- 

ta.  Shu  sababli  ku r s  tayyorgarligi  bilan  birga  j oy la r da   m u n t a z a m  

ravishda  m et o d i k   ishlar  Olib  boriladi.  O d a t d a ,   ul ar   bir  q a n c h a  

m e t o d i k   ishlarni  bajarishadi.  Bu  esa  q o ' s h i m c h a   mas 'ul iyat   yuk- 

laydi,  u l a r n i n g   mu st aqi l  bilim  olish  borasida  qu nt   bi lan  ishlab, 

h a m k a s b l a r i   u c h u n   n a m u n a   b o ‘lishga  m aj bu r   qiladi.