O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

2. 

E kskursiyalarning  darsdan  tashqari  m ashg'ulotlarda  tu t- 

gan  o'rni. 

Ekskursiyaga  tayyorlanish.  Bu  ish  ekskursiya  obyek- 

tini  t a n l a s h d a n   b os hl an a di .   Obyekt ni   t an l as h  ekskursiya  j a r a ­

yonida  qo'yi ladi gan  vazifalar  bilan  belgilanadi.  Ma sa la n,  5 - si n f 

o'quvchilari  m e h n a t   t a ’limi  darsl ari da  tikuv  ma te ri all ari ni   qir- 

qish  ishlarini  bajaradi lar  (tikuvchilik  korxonal ari ga  ekskursiya 

uyushtirib,  o' qu v e hi la rn i   tikuv  materi all ari ni   qirqish  bilan  t a ­

nishtirish  m u m k i n ) ;   6—7-sinfda  tikuvchilik  b uy u m l a r i g a   ishlov

204

---

berish  o ‘r g an i l g a n d a n   so ' ng  asosiy  t a ’limiy  vazifa  o' quvchil arga 

t exnol ogik  j a r a y o n l a r n i   avtoma tl ash t i ri sh   h a q i d a   t u s h u n c h a   be-  

ri shda n  iborat  bo' l adi   (tabiiyki,  bu nd a y  p ay t da   ekskursiya  u c hun  

a v to m a t   liniya  yoki  a lo hi d a  a v to ma t   m a s h i n a l a r   mavjud  obyekt 

t an l a n i s h i   kerak).

Ek sk ur si ya   o by e k t l a r i n i   t a n l a s h d a   qi shl oq   j o y la r id a   m e h n a t  

t a ’l im i  o ' q i t u v c h i s i n i n g   i m k o n i y a t i   n i h o y a t d a   c h e k l a n g a n i n i  

n a z a r d a   t u t i sh   kerak.  B u n i n g   ustiga  b a ’z a n   h a m m a   e k s k u r s i ­

y a l ar n i  bitta  k o r x o n a n i n g   o ' z i d a   o ' t k a z i s h g a   t o' g' ri   keladi.  B u n ­

da y  h o l l a rd a   m e h n a t   t a ' l i m i   o ' qi tuvchi si   e k s k ur s i ya l ar   m a z -  

m u n a n   t a k r o r l a n m a s l i g i   va  u l ar ga  o ' q u v c h i l a r n i n g   qiziqishi 

s us ay ma sli gi   u c h u n   o l d i n d a n   u s t a x o n a l a r d a   t a ’l im  b e r i s h n i n g  

b u t u n   davri  u c h u n   o ' t k a z i l a d i g a n   e k s k u r s i y a l a r n i n g   rejasini 

t u z i b   oladi.

O' qi t uv ch i  ekskursiya  u c h u n   obyekt  t a n l a g a c h   korxona  r a h-  

barlari  bilan  kelishib  oladi  va  ekskursiyani  k i m   o 't ka zi s hi   m a -  

salasini  hal  qiladi.  Eks kur si yani   o ' q i tu v c h i n i n g   o'zi  o ' tk az sa ,  eng 

k o ' p  t a ’limiy  s a m a r a g a   erishiladi.  C h u n k i   o ' qi tuvchi   m a n a   shu 

t a d b i r n i n g   t a ’l imiy  vazifalarini,  o ' q u v c h i l a r n i n g   tayyorligi  va 

fan  asoslariga  d o i r   b i li m l a r i n i   yaqqol  t as a vv u r  etadi.  B u l a r n i n g  

h a m m a s i   u n g a   i shni   a ni q  olib  borish,  o ' q u v c h i l a r n i n g   di qqat - 

e 't ib o ri ni   u lar   u c h u n   e ng  m u h i m   h i so b l a ng a n  asosiy  narsal ar- 

ga  qaratish  i m k o n i n i   beradi.  Afsuski,  h a r   bir  m e h n a t   t a ’limi 

o'qituvchisi  hozirgi  sa noat   k o r xo na la ri d a  o ' t k a z i l a d i g a n   eks kurs i­

yalarni  b o sh q a ri s h g a   t a yy or l an g an ,  deb  bo' l ma vdi .   A n a   s hun d a y  

h ol la r da   e kskursi yani   k o r x o n a n i n g   x o di mi   o ' t k a z a d i ,   o'qituvchi 

esa  u n g a  avval  e k s k u rs i y an i n g  vazifalarini  t u sh u n t i r i s h i   lozim.

M e h n a t   t a' l i m i   o'qituvchisi  ekskursiyani  olib  boruvchi   b i­

lan  birgalikda  eks ku rs iy an in g  m a r s h r u t i n i  

va  o' quvchilarga 

ko' rsat il adigan  obyektni  belgilaydi.  B u n d a   o ' q u v c h il a r n i n g   xavf- 

sizligi  mas alalariga  katt a  e ’tibor  beriladi.  O' qi tuvchi   ekskursiyani 

olib  boruvchi  bilan  birgalikda  o ' q uv c h il a r n i n g  korxona  t errito- 

riyasidagi  h a ra k at i  xavfsizligini  q a n da y   t a ’m i n l a s h ,   ul ar ni   sexga 

q a n d a y  j oylashtirish  kerakligi  h aq i da   fikrlashadi.

O'qituvchi  ekskursiya  vaqtida  o ' q u v c h i l a r n i n g   aktivligini  o s h i ­

rish  u c h u n   ularga  individual  t op sh i riq l ar   beradi.  Bu  t opshi riql ar  

turli  x ar ak ter da   bo' lishi,  ma sa la n:   m u a yy a n   detal ga  ishlov  berish 

tartibini  y oz is hd an   ( m a rs hr u tl i  texnologik  ka rt a  t uzi shdan),   q ator  

operatsiyalar b o 'y i ch a   detal  m a h s u l o t n i n g   eskizini  tayyor lashdan,

205

---

q o ‘l  m eh n a t i   bilan  m a s h i n a d a   i shl as hn i ng   u n um do rl ig i ni   t aqqos-  

l as hda n  iborat  b o ‘lishi  m u m k i n .