O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

2.  M eh n at  ta ’lim i,  kasb  tan lash ga  y o ‘llash  darslarining  tiplari.

H a r   bir  aniq  dars   oldiga  q o ‘yiladigan  asosiy  t a ’l imiy  vazifaga  q a ­

rab  d a r s ni n g   tarkibi  va  a y ri m  b o s q ic h la ri n in g  vazifasi  o ‘zgarishi 

m u m k i n .   Shu  nuqtayi  n a z a r d a n   ustaxonal ar dagi   darslarni  bir  ne- 

ch a  tipga  b o i i s h   m u m k i n .

Me h n a t   t a ’limi  d a rs l a r i n i n g   asosiy  tiplari.

1. 

0 ‘quvchilar yangi  bilimlarni  egallaydigan  darslar.  Bu  tipdagi 

darslarga  kirish  m as hg 'u lo tl ar i,   s h u n in g de k ,   asosiy  t a ’lim  vazi­

fasi  o' quvchil arga  n azar iy  m a ’l u mo t l a r   berish,  ul arda  b a ’zi  t u-  

s h un c h al a r n i   s h a kl l a n ti r i s hd an   iborat  b os hq a   o' quv  mavzul ari ga 

d oi r   ( masalan,   « P o i a t n i n g   asosiy  sortlari  va  markalari»,  «De ta ll ar  

va  m ex a n i z m l a r »   mavzul ar i  bo' yi ch a   o ‘tiladigan)  darslar  kiradi.

O' quvchi lar ga  yangi  b i li m l a rn i   yetkazib  be ra di gan   darslarda 

yangi  mat eri alni   bayon  qilish  asosiy  o i i n n i   oladi.

Ma sa la n,   5-sinfdagi  kirish  m a s h g ‘ulotlarida  yog' ochga  ish­

lov  berishni  h a m ,   met all ga  ishlov  beri shni   h a m   o 'r gan is hd a 

o'quvchil arga  u st ax on al ar da   h ar   q an d ay   b u y u m n i   tayyorlash  uc h-  

ta  asosiy  b os qi ch da n,   ya' ni  d eta lla rni   m e x a n i k   ishlash,  yig'ish, 

oxirgi  p ardozl as h  b o s q ic h l a r i d a n   iborat  e k a ni n i   ko'rsatish  vazifasi 

qo' yiladi.  Bu  vazifani  hal  qilish  u c h u n   darsni   s uhbat   shakli da 

o' tkaz is h  kerakki,  u n d a   o ' q u vc h i l a r ni n g   kuchi   s inflarda  m e h n a t  

darsl ari da  olgan  bili ml ari ga  t avani sh  m u m k i n   bo'lsin. 

O ' q i t u v c h i  

o'quvchil arga  1—■

4 - s i n fl a r da   b u y u m l a r n i   tayyorlash  q anday  bos- 

qi ch la rd an   iborat  b o' lgani ni   eslashni   t a kl if  qiladi.  S h u n d a n   keyin 

bu  bos qichl ar   o' quv  u staxonas ida  h a r   xil  b u y u m l a r   yasash j a r a y o ­

ni  bilan  t aqqosl anadi .  Nat ij ada  o ' q u vc h i l a r n i n g   qiziqishlari  ortadi 

va  u l a r ni n g  pol it exni k  bilim  doirasi  kengayadi,  t exnologik jar ayon 

haqidagi  dastlabki  t u s h u n c h a l a r   hosil  qilinadi.

«Po 'l atni ng  asosiy  sortlari  va  mar kalar i»  mavzusi  bo' yi cha  dars 

o' tish  met odikasi   b os hq ach a.   Bu  d a r s da   o ' qi tu vc hi ni ng   t ushunt i-  

rishiga  asosiy  o ' ri n  beriladi,  c h u n k i   o' quv  materiali  o' z  ichiga 

o' qu vc hi la r  u c h un   yangi  m a ’l u mo t la r ni   h a m   oladiki,  ularni  bayon 

qilishda  o 'q u vc h il a rn i ng   b os hqa   o' quv  f anl ari da n  olgan  b i l i m l a ­

riga  tavanish  qivin  bo'ladi.

«St anoklarda  met al la rn i  qirqish  j arayoni»  mavzusidagi  da rs da  

o'qituvchi  t u sh u nt i ri s hn i   s uhba t  bilan  qo' shib  olib  borishi  m u m ­

ki n,   c hu n ki   bu  da rs da   asosiy  vazifa  o ' q u vc h i l a r n i n g  t asavvur ini   va 

ustaxonadagi   t a i i m   d av omi da   m e t a ll a rn i   qirqish  bo' yi cha  olgan 

bi li ml ar in i  u m u m l a s h t i r i s h d a n   iborat  bo'ladi.  U m u ml as h ti ri s h

161

---

j ar ay on i da   o 'q u v c h il a r n i n g   bi limlariga  tayani sh,   s u hb a t d a n   foy­

da la ni s h  u c hu n  yaxshi  sharoit  yaratadi.  A m m o   o' quvchil ar   met al - 

larni  qirqish  haqidagi  bi li ml ari ni   u m u m l a s h t i r i b   a n a   shu  b il iml ar  

bilan  c he gar ala ni b  qolmaydilar,  u l a r n i ng   bilimlari  o'q it uv ch in in g 

t us hunt iri shla ri   tufayli  kengavadi  va  to'ladi.

Yangi  b il iml ar   olish  darslarida  o ' q u v c hi la rn i ng   mustaqil  ish­

lari  h a m   o' z  o ' r n i n i   t o p mo g 'i   kerak,  bu  mustaqil  ish  yangi  m a-  

terialni  d ar sl ik da n  o ' r g an i sh d a n ,   so d ir   bo'layotgan  j ar a yo n la r ni  

k u z a ti s hd an   ( ma sa la n,   o' qituvchi  met al la rni   c ha rxl as hda ,  «qirov» 

hosil  bo' lishi ni   n amoyi sh   qiladi  va  h ok az o la rd a n)   iborat  bo'lishi 

m u m k i n .