O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

2. 

Tarbiya  to ‘g ‘risida  m utafakkirlarning  qarashlari. 

Me h n a t  

t a ' l im i  va  kasb  t a n l a s hg a   y o i l a s h n i   tashki l  e ti s hn in g   asosiy 

maqs adi   o' quvchil arga  faqat  tegishli  bilim,  k o ' n i k m a   m al a ka la rn i  

b e r i s hd a ng i na   iborat  e ma s,   balki  o ' q uv c h il a r n i n g   j a m i y a t i m i z d a  

qabul  qili ngan  a x l o q - o d o b   qoidalariga  mos   keladigan  e ' ti qodi ni, 

m eh n at g a,   ijtimoiy,  shaxsiy  m u lk k a  m u n o s a b a t i n i ,  j a m o a   va  u n i ng  

a ’zolariga  bo' l gan   ijobiy  m u n os a ba t l a ri n i ,   badiiy  didini,  iqtisodiy, 

jismoniy,  axloqiy,  milliy  m ad a n i y a t i n i   tar bi yal ash da n  iboratdir. 

T a ’lim  berish  bilan  birga  tarbiyalashga  katta  a h a mi y at   berish  ke- 

rakligini  mu ta f ak k ir la r   o' z  davri da  aytib  Ct ga nla r.

Ab dul la   Av lo ni yning  1913-yilda  yozilgan,  1917-yilda  i kkinchi  

b or   n as h r  etilgan  «Turkiy  guliston  yohud  axloq»  asari  X X   asr 

bo sh la rid a  p edagogik  fikrlar  tar aqqiyot ini   o' rg an is h  s ohasida 

katta  a h am i y a t g a   molikdir.  «Turkiy  guliston  yohud  axloq»  asari 

axloqiy  va  t a ’limiy  asardir.  Bu  asarda  Abdul la   Avloniy  o'z  ijtimoiy 

va  ax lo qi y- ta ’Iimiy  q ar as h la ri ni   bayon  etadi.

Ka yk ov us ni ng   « Qo bu s no ma » ,  Y u s u f  Xos  Xojibning  « Q u t a d g ‘ii 

bilik»,  No si r   Xu sr a vn in g   « So ad at no ma »,   S a ’di yn ing   « Gul ist on 

va  Bo'ston»,  J o m i y n i n g   «Bahoriston»,  Navoi yning  « M a h b u b - u l -  

qulub»,  A h m a d   D o n i s h n i n g   « 0 ‘g ‘illarga  nasihat »  kabi  asarlari 

m a k t a b d a   va  b os hqa   t a i i m   mu as sa sal ari da   t a ’l im-tarbiya  ishla- 

rida  q o ' l l a n i l m o q d a .

149

---

A.  Avloniy  o d a m l a r n i   xulq,  x att i- ha ra ka t  nuqtayi  n a z ar i da n  

ikki  g u r u h g a   b o ‘ladi,  biri  yaxshi  xulqli  kishilar,  ikkinchisi  yo- 

m o n   xulqli  kishilardir.  Haqiqiy  i nsoniy  axloqni   o ‘zida  ba rq a ror  

qilgan  yaxshi  kishilar  yoshlarga  yaxshi  t a ’sir  ko ‘rsatadi  va  ularni 

mehr -shavqatl i,   soldil  va  m aq bu l  b o i i b   tarbiyalanishi  u c h u n   za- 

m i n   hozirlaydi.  Axloq  tarbiyasi:  insonl arga  eng  m u h i m ,   ziyoda, 

sharaf,  b al and   daraja  beruvchi  tarbiyadir.  Shu  bois  dars  j a r a ­

yoni da 

0

‘qituvchi  avvalo  o ‘zi  shaxsiy  n a m u n a   bo'lishi,  kiyini- 

shi.  so‘zlashishi,  o ‘zini  tutishi  bilan  o'quvchil arga  o ‘r n a k   bo'lishi 

kerak.  Dar s  j ar a yo ni da   m e h n a t   t opshi riql ar ini   bajarishda  shaxs- 

n i ng   javobgarlik,  vijdonlilik  kabi  xislatlarini,  m e h n a t   inti zomi ga 

a m al   qilgan  h ol da j a m o a   b o i i b   m e h n a t   qilish  mal ak as ini,   ijtimoiy 

m u l k k a   g ‘a m x o ‘rlik  m u n o sa b at i n i   tar bi yal ashda n  iboratdir.

3.