O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

5.8. Bug‘doy, sholi urugMarining shishasimonligini
(yaltiroqligini) aniqlash
Shishasim onlik (yaltiroqlik) yoki unsim onlik do nn i k o ‘ndalangiga 
sindirib yoki kesib k o ‘rilg an d a a n iq lan ad ig an m u ay y an tuzilishidir. 
U nsim on do n n in g sinig‘i xira, y a ltira m a y d ig a n b o ‘lad i v a o ‘tuvchi 
y o ru g ‘lik d a q o ra ro q b o ‘lib k o ‘rin a d i. S h ish asim on d o n n in g sin ig ‘i 
shishaga o ‘xshab yaltirab turadi va ancha tiniq b o ‘lib tuyuladi. 0 ‘tuvchi 
yorug‘likda shishasimon don ancha yaltiraydi. D onning shishasimonligi 
m uhim belgisi b o ‘lib k o ‘p ro q oqsil borligi, d o n n ing unsim onligi esa 
tarkibida oqsil kam, kraxm al k o ‘pligini k o ‘rsatadi.
Donning shishasimonligi quyidagicha aniqlanadi. Toza dondan har qaysisi 
100 donadan iborat ikkita nam una olinadi. D onning shishasimonligini 
aniqlash uchun farinotom va diafanoskop deb ataladigan asboblar ishlatiladi. 
Farinotom dastali yassi diskdan iborat bo ‘lib, diskida 50 ta uyasi bor. Shu 
uyalarga don tik qilib joylashtiriladi. So‘ngra ulam i pichoq bilan ikkiga 
b o ‘lib, uyachalarda qolgan nim talari oddiy k o ‘z bilan к о ‘rib chiqiladi. 
Diafanaskopning xira oynasi past tomondan elektr lampochka bilan yoritib 
turiladi. U rug‘lar xira oynasiga qo ‘yib tagidan yoritiladi. Shunda urug‘Iar 
qora yoki urug‘ o ‘tkazadigan (shaffof) bo ‘lib k o ‘rinadi, shu belgilariga k o ‘ra 
ulam ing shishasimonhgi yoki unsimonligi aniqlanadi.
Donning shishasimonlik darajasi h ar xil b o ‘lishi m um kin, chunonchi
don butunlay shishasim on yoki 
j
yoki 
qism i shishasim on yoki
unsim on b o ‘lishi m um k in . Bug‘doy donida unsim on d o g ‘la r donning 
yon tom onidajoylashgan b o ‘lsa, shoh donida m arkazida b o ‘ladi. Kesilgan 
h a r bir donda quyidagi guruhlarga ajratiladigan shishasimonlik darajasi 
belgilanadi (25-jadval).