O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

5.3. Urug‘larning unuvchanligi, yashovchanligi va o ‘sish kuchini
aniqlash
Ishning maqsadi va vazifalari.
1. Undirish uchun urug‘ namunalarini ajratish.
2. U ru g iarn i undirish uchun o ‘stirish idishchalarini tayyorlash.
3 U ru g ‘lami o ‘stirsh idishchalariga ekish va urug‘ning unuvchanligini
hamda unish quw atini hisoblash.
Uslubiy ko‘rsatmalar
Urug‘larning unuvchanligini 
aniqlash.Urugiaming unuvchanligi ekishga 
yaroqiiligini belgilaydigan eng muhim xususiyatlaridan biridir. Urugiarning 
unuvchanligi ekinning ko‘chat qalinligiga, o ‘simliklaming bir y o ia qiyg‘os 
rivojlanishi hamda boshqa belgilariga katta ta ’sir ko‘rsatadi.
Tajribaxona sharoiti qulay boiganligidan urugiarning unuvchanligi 
daladagiga qaragand a doim yuqori b o ia d i. Shunday b o is a ham, 
urugiarning tajribaxonada aniqlangan unuvchanligi ekishga yaroqlilik 
sifatlarini yetarlicha yaxshi ifodalaydi. U ru g iarn in g unuvchanligi 
term ostatda yoki shu maqsad uchun alohida ajratilgan zarur harorat 
saqlab turilgan toza xonada aniqlanadi.
U ru g iarn in g unuvchanligini aniqlashda tozaligini aniqlash uchun 
olingan asosiy ekinlar u ru g id a n foydalaniladi. Ana shu u ru g iard a n
tanlam asdan qatorasiga har biri 100 dona u ru g‘dan iborat to ‘rtta
namuna olinadi. Bu namunalar undirish uchun o ‘stirish idishchalariga 
terib qo'yiladi. Idishchalaming tagiga qum solish yoki toza suzgich qog‘oz 
to ‘shab qo‘yish mumkin. K o‘zining diametri 1 mm keladigan elakdan 
o ‘tkazib oldindan tayyorlab qo‘yilgan kvars qumi olinadi. U yaxshilab 
yuviladi va kasalliklarga qarshi yuqumsizlantirish uchun qizdiriladi. 
Qumni ikkinchi marta ishlatish mumkin, lekin buning uchun uni yana 
yuvish va qizdirish kerak.
U ru g iarn i undirishdan oldin har gal xonani, termostat va o ‘stirish 
idishchalarini formalin eritmasi (bir qism 40 % li formalinga 8 qism suv 
qo‘shib) bilan dezinfeksiya qilish zarur.
Bitta namunadagi uru giarni undirish uchun o ‘stirish idishchasidagi 
qumni tekislab, namlash va u rug iarni bir oz siyrak qilib tekis terib chiqish 
kerak. Shundan keyin terib qo‘yilgan u ru g ia r yassiroq narsa bilan sekin 
bosib qumga botirib qo‘yiladi. U ru g iarn i to ‘g‘ri terish uchun maxsus 
xatkash (markyor) yoki buklama hisoblagichdan foydalaniladi.

---

U ru g ia r suzgich qog‘ozda undiriladigan b o isa, o'stirish vannasining 
tubiga yoyiladigan suzgich qog‘ oz namlanadi va u ru g iar xuddi yuqoridagi 
tartibda terib chiqiladi. H ar bir idishchaning ustiga oyna yopib qo‘yiladi. 
Agar idishchalar ustma-ust qo‘yiladigan b o isa , faqat ustkisining og‘zi 
oyna bilan yopiladi.
U ru g iarn i undirish vaqtida o ‘stirish idishchasidagi qum t o i a nam 
sigimining 60% gacha, dukkakli о ‘simliklar uchun 80% gacha nam holda 
saqlanadi. Filtr qog‘ozli o ‘stirish idishchasi qurib qolmasligi uchun doim 
me’yori bilan namlab turiladi.
H ar qaysi o ‘stirish idishchasiga namuna raqami, urugiarning unib 
chiqish qobiliyati hamda unuvchanlikni aniqlash vaqti oddiy qora qalam 
bilan yozilgan yorliq solib qo‘yiladi.
U ru g ia r term ostatda yoki xonada undirilganda har bir ekin uchun 
belgilangan haroratni saqlab turish zarur. Buning uchun harorat sutkasiga 
3 mahal oichanadi. Bug‘doy, javdar arpa va suli doimiy harorat 20 °C 
boig an d a undiriladi. M akkajo‘xori, oqjo‘xori, tariq, sholini 20-30°C li 
o‘zgaruvchan haroratda undirish zarur. Buning uchun dastlabki 6 soat 
mobaynida harorat 30 °C atrofida, sutkaning qolgan 18 soati mobaynida 
20°C a tro fid a saq landi. U r u g ia r n in g unib chiqish q o b iliy ati va 
unuvchanligi m a’lum kun oralatib ungan uru giarn i sanab borish y o ii 
bilan aniqlanadi. Unib chiqish qobiliyati yuqori b o ig a n u ru g ia r qiyg'os 
unib chiqib, o ‘sim liklar b ir v aq td a rivojlanib b o rad i va yetiladi. 
U rugiarning unib chiqish qobiliyati bilan unuvchanligi mazkur urug‘ 
uchun belgilangan kunlar ichida unib chiqqan u r u g ia r foizi bilan 
ifodalanadi. Buning uchun avval urugiarning unib chiqish qobiliyati, 
bir necha kun o‘tgach, unuvchanligi aniqlanadi. U rug‘ undirish uchun 
zarur harorat undirish muddati va talab etiladigan boshqa sharoitlar 
ilovalarda ko‘rsatilgan.
Ildizchalari m e’yorli rivojlanayotgan, asosiy ildizchasining uzunligi 
urug‘ning uzunligiga teng b o iib , qolgan u ru g ia r ungan hisoblanadi. 
Ayni vaqtda javdar m akkajo‘xori, bug‘doy o ‘simtasining b o ‘yi urug‘ 
bo‘yining yarmiga teng boiishi kerak.
Dukkakli (beda, sebarga va boshqalar) o ‘simliklar urug‘i orasida 
k a tta ro q u r u g i a r ham uch ray d i, b u n d ay u r u g i a r u n d irilg a n d a
bo‘rtmaydi. Ular po‘sti qalin boiganligi uchun unib chiqmaydi. Bunday 
urugiarning murtagi tirik boiadi. Shunga k o ‘ra vaqt o ‘tishi bilan urug‘ 
p o ‘sti yum shaganidan keyingina ular unib chiqadi. Shuning uchun

---

bunday u r u g ia r aloh id a hisoblanadi va ungan u r u g i a r q ato rig a 
qo‘shiladi.
Unmaydigan u ru g ia r faqat o ‘simta chiqaradi, ildizchasi esa sinash 
oxirigacha rivojlanmay qoladi. Rivojlanmasa ham nimjon qing‘ir-qiyshiq 
chirigan b o ia d i. Ildizchasi bor, lekin o ‘sim tasi y o ‘q u r u g ia r ham
unmaydigan urug‘ hisoblanadi. Chirigan u ru g ia r unib chiqsa, alohida 
hisoblanadi.
U rugiam ing unuvchanligi va unib chiqish qobiliyati to ‘rtta parallel 
nam unadan olingan o ‘rtach a raqam tariq asida hisoblab chiqiladi. 
U rugiam ing unib chiqishiga doir m a’lumotlar farqi quyidagi miqdordan 
ortmasligi kerak (23-jadval).