O. X. Xamidov universitet rektori, rais

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING VAQT TO‘GRISIDAGI 
TASAVVURLARINI SHAKLLANTIRISHNING BA‘ZI JIHATLARI 
Abdiyeva Zilola -BuxDU
boshlang‟ich ta‟lim yo‟nalishi  
1-kurs magistranti 
Ilmiy rahbar- F.M.Qosimov 
Vaqt mavhum tushunchadir. Psixologik nuqtayi nazaridan, o‘quvchi xotirasida eshitgan 
ma‘lumotidan ko‘ra, ko‘z bilan ko‘rib, his qilib, ushlab ko‘rgan narsasi to‘g‘risidagi ma‘lumot uzoq 
saqlanib qoladi.Vaqtni esa ko‘rib ham, ushlab ham bo‘lmaydi. Shuning uchun ham o‘quvchilarda vaqt 
haqidagi tasavvurlarni shakllantirish boshqa miqdorlarni o‘rgatishga nisbatan murakkab jarayondir. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida vaqt tasavvurlarini shakllantirishga dastur bo‘yicha alohida 
mavzular ajratilgan. Jumladan, 1-sinf matematika darsligida Vaqt tasavvurlari(32-bet), Hafta, hafta 
kunlari(33-bet);
2-sinfda Vaqt o‘lchov birliklari: soat, minut. Vaqt, masofa va tezlikni topishga doir sodda 
masalalar(47-bet) ;
3-sinfda Vaqt o‘lchov birliklari.(163-bet).Vaqt o‘lchov birliklari orasidagi munosabat(165-bet). 
Kalendar(166-bet) 
4-sinfda Tezlik, Vaqt, Masofa (63-bet) 
mavzulari o‘z aksini topgan. 
Xususan, 1-sinf o‘quvchilarida vaqt tasavvurlarini shakllantirish izchillik va uzviylik tamoyillari 
asosida olib boriladi. Ya‘ni, o‘quvchilar ongida tayyorgarlik davrining o‘zidayoq, ―oldin‖, ―keyin‖ 
tushunchalari shakllantiriladi. Buni o‘quvchilarning partadagi o‘rni, doska oldida qandaydir shart 
(masalan: o‘quvchilarga bir xonali sonlar yozilgan kartochkalar tarqatilib, o‘sish yoki kamayish tartibida 
joylashing) asosida turishi va h.k. Bu tushunchalar o‘quvchilarda fazoviy tasavvurlarni shakllantirishning 
ilk vositalaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Bu tushunchalarni o‘quvchilarda shakllantirishning eng yaxshi 
yo‘li, shu so‘zlardan o‘rinli va ko‘p foydalanishdir. Boshlang‘ich sinf darsliklarida fazoviy tasavvurlarni 
shakllantirishga alohida mavzu sifatida katta o‘rin ajratilmagan. Lekin darslikdagi topshiriqlarni bajarish 
davomida o‘quvchilarda abstrakt tushunchalar ham shakllantirib borilishi ko‘zda tutilgan . 
O‘qituvchi avvaliga o‘quvchi ko‘zi bilan ko‘rishi, real tasavvur qilishi mumkin bo‘lgan narsalar 
vositasida tushuntirib o‘tadi. Jumladan, 1-sinf matemtika darsligidagi Narsalarning o‘zaro joylashuvi 
mavzusiga qarasak, berilgan to‘plamlardagi istalgan meva yoki o‘yinchoqni ko‘rsatib, undan oldingi yoki 
keyingi o‘rinda nima turganligini so‘rashning o‘zi shu tushunchalarni shakllantirishga xizmat qiladi. 
Keyinroq esa, faqat eshitib tasavvur qilishi mumkin bo‘lgan holatlar misol ketiriladi. Masalan, Oldin 
qo‘ng‘iroq chalinadi, kelin dars boshlanadi. Oldin qo‘llarimizni yuvamiz, keyin ovqatlanamiz. Avval 
ruchkani olamiz, so‘ngra daftarga misollarni yozamiz. Avval bulut chiqadi, keyin yomg‘ir yog‘adi. 
Darsda avval topshiriq bajariladi, keyin baholanadi… . O‘quvchilar bu tushunchalardan to‘g‘ri foydalana 
olsagina ularda abstrakt tasavvur shakllanayotgan hisoblanadi. Bu jarayon tizimli amalga oshirilishi 
uchun o‘quvchilarga ularning bilish imkoniyatiga mos turli matematik topshiriqlarni izchil berib borilishi 
maqsadga muvofiq. Biz quyidagi topshiriqlarni yosh o‘qituvchilarimizga tavsiya qilamiz: