O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

akkom odatsiya
  deb  ata lad i.  G av h ar  egriligining,  b in o b arin ,  nur  sindirish 
ko‘rsatkichining o ‘zgarishi yo‘li bilan akkomodatsiya yuzaga chiqadi. Yaqindagl 
narsalarga  qaralganda gavhar  qabariqroq  bo‘lib  qoladi,  shunga ko‘ra taraluvchi 
nurlar bir nuqtada uchrashadi.
84-rasm. Ko'zning akkomodatsiya mexanizmi. A-íinch holat:
/
-gavharyassiholatda; 2-siliar muskul (bo'shashgan); 3-Sinn boylami (qisqargan). 
B-zo 'riqqan holat:  l-gavhar qabariq holatda; 2-siliar muskul (qisqargan): 3-Sinn 
boylami (bo'shashgan).
332
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Akkom odatsiya  mexanizmi.
  G avharning  q a b a riq lig in i  o ‘zgartiradigan 
kipriksimon muskullaming qisqarishi ko‘zning akkomodatsiya mexanizmida muhim 
ahamiyat kasb etishuii G. Gelmgols ko‘rsatib berdi. G avhar kapsulaga o ‘ralgan, bu 
kapsula  chetlari  esa  kip n k sim o n   tana  (corpus  c ilia re )g a   yopishuvchi  Sinn 
boylamining tolalariga o ‘tadi.  Sinn boylamlari hamisha tarang turadi  va ulaming 
tarangliligi gavhami qisib yassilaydi. Kipriksimon tañada silliq muskul tolalari bo‘lib 
bu tolalar qisqarganda Sinn boylamlari silqillab qoladi, natijada gavhami kamroq 
qrsadi. Shundan ma’lumki, kipriksimon muskullar akkomodatsion muskuHardir  Ulami 
harakatlantiruvchi  nervning  parasim patik  tolalari  idora  etadi.  Ko‘zga  atropin 
tomizilganda  bu  muskulga  qo‘zg ‘aIish  o ‘tmay  qoladi,  natijada  ko‘z  yaqindagi 
narsalami ko‘rishga moslasha olmaydi. Aksincha, parasim patom im etik moddalar- 
pilakarpin va ezenn kabilar muskulning qisqarishini chaqiradi. Yoshlaming normal 
ko  z,  uchun  ravshan  ko‘rish  uzoq  nuqtasi  cheksizdir.  U lar  uzoqdagi  narsalami 
akkomodatsiyaga  zo‘r  bermasdan  ko‘raveradi.  Ravshan  k o ‘rishning  eng  yaqin 
nuqtasi ko'zdan  10 sm masofada boMadi.  10 sm dan yaqinroq turgan narsalami 20 
yashar odam  hatto  kipriksimon  muskulni  maksimal  qisqartirganda  ham  ravshan 
ko  ra olmaydi.
Q arilik  davrida  uzoqdan  k o ‘rish.
  O d am n in g   y o s h i  u lg 'a y g a n   savin 
akkomodatsiya  kuchi  kamayib  boradi,  chunki  odam  keksaygan  sayin  gavhar 
elastikligi  kamayadi  va  Sinn  boylamlari  bo‘shashganda  gavhar  qavariqligi  vo
o  zgarmaydi  yoki  salgina  oshadi.  Bu  holat  qarilikdagi  uzoqdan  ko‘rish  yoki 
presbiopiya
  deb  ataladi.  Shuning  uchun  keksaygan  kishilar  kitob  o ‘qiyotganda 
uni ko  zlaridan uzoqroq ushlaydilar.
K o‘z refraksiyasining anomaliyalari.
Ko zning asosan ikkita refraksiya anomaliyalari tafovut etiladi: yaqindan ko'rish- 
m iopiya
  va  uzoqdan 
ko'rish-gipermetropiya.
  Bu  a n o m a liy a la r  odatda  nur 
sindiruvchi muhitlarning kamchiligiga bogMiq bo‘lmay, k o ‘zsoqqasininganom al 
uzunligidan kehb chiqadi.
K o‘zda  normal  refraksiya  (A),  yaqindan  ko‘rish  (B),  uzoqdan  ko‘rish  (G) 
yaqindan ko‘nsh (B) va uzoqdan ko'rishning (D) korreksiyasi.
Yaqindanko'rish.
  Ko‘zningbo‘ylam ao‘qihaddantashqari u z u n b o ls a ,asosiy 
fokus  to  r pardada emas,  uning oldida shishasimon tañada  boMadi.  Bunday ko‘z 
yaqindan ko‘ruvchi -  
miopik ko 'z
 deb ataladi. Yaqindan k o ‘ruvchi kishida ravshan 
ko  nshning uzoq nuqtasi cheksizlikdan oxirgi va anchagina yaqin masofaga keladi 
Yaqindan ko‘ruvch.  kishi uzoqni ravshan ko‘rishi  uchun botiq k o ‘zoynaktaqishi 
kerak. Botiq ko‘zoynak gavharning nur sindiruvchi kuchini kamaytiradi va tasvimi 
to ‘r pardaga tushiradi.
Uzoqdan ko ‘risk
  Uzoqdan k o ‘ruvchi ko‘zning bo'ylam a o ‘qi kalta, shu sababli 
uzoqdagi  narsalardan  kelayotgan  parallel  nurlar to ‘r  parda  orqasida  to‘Planadi 
To  r pardada esayorug* sochish doirasi vujudga keladi, y a ’ni narsa tasviri noaniq, 
y o y ih b   tushadL   R e fra k s.y a n in g   bu  k a m c h ilig in i  b a r t a r a f   q ilish   uchun 
akkomodatsiyaga zo‘r berish ya’ni, gavhar qabariqligini oshirish zarur. Shu sababli 
uzoqdan  ko  ruvchi kishi  faqat yaqinga qaraganda emas,  balki  uzoqqa qaraganda
333
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

h a m   a k k o m o d a t s i o n   m u s k u l la r g a   z o ‘r   b e r a d i .   U z o q d a n   k o ‘r is h n i  b a r t a r a f  q ilis  
u c h u n  o d a m la r  ik k i t o m o n i  q a b a r i q k o ‘z o y n a k  ta q is h a d i. G ip e r m e tr o p iy a n m g q a r ilik  
d a v rid a g i u z o q d a n  k o 'r i s h g a  a r a la s h tir m a s lik  k e ra k .
85-rasm. Ko‘zning nur sindiruvchi qismidan numing o'tish chizmasi.