O vqat yutish aktida uchlik nerv, til-halqum
nervi v a adashgan
nervning afferent sistem alari qatnashadi. O vqat yutish m arkazi shu
reflektor aktni yuzaga chiqaruvchi k o ‘pgina yadrolarning funksional
birlashm asidan iborat.
Q usish
halkum va m e ‘da reseptorlari ta ‘sirlanganda, shuningdek
vestibuloreseptorlar va boshqa b a ’zi reseptorlar ta ‘sirlanganda kelib
chiquvchi reflektor aktdir. Shu reseptorlardan afferent tolalar orqali
uzunchoq m iyaga keluvchi im pulslar uzunchoq m iyadagi, shuningdek
orqa m iyadagi k o ‘pgina effektor neyronlarga boradi.
R efleks y o ‘li
b ilan g in a em as, uzu n ch o q m iyaning qism lariga
o ‘sm a, y a llig ‘lanish jaray o n in in g ta ‘sir etishi yoki k alla ichidagi
bgsim ning oshishi natijasida ham kishi qusishi mumkin. Qonda erigan
m oddalar,
M asalan, m ikrob to k sin lari va teri ostig a k iritilg an d a
qustiruvchi b a ’zi dorilar (apom orfin) qusish m arkaziga gum oral y o ‘l
bilan ta ’sir etishi ham mumkin.
Q usish vaqti da m e’daga kirish y o ‘li ochiladi, ichak m uskullari va
m e ’da devorlari qisqaradi, qorin pressi va diafragm a m uskullari,
halqum, hiqildoq, til va og‘iz m uskullari qisqaradi, so ‘lak va ko ‘zyoshi
chiqadi.
Q u s is h v a q tid a m a r k a z iy n e rv s is te m a s id a g i k o ‘p g in a
markazlarning holati o ‘zgaradi, chunki unda miya o ‘zanining retikulyar
form atsiyasi ham qatnashadi. R etikulyar form atsiya k o ‘p m arkazlar
bilan b o g ‘langani uchun uzunchoq m iya
bilan orqa m iyaning turli
qism laridagi neyronlar faoliyatini funksional jihatdan birlashtiradi va
kelishtiradi, yuqoriroqdagi m arkazlarning holatini o ‘zgartiradi.
A ksa urish
refleks y o ‘li bilan nafas chiqarishdan iborat m urakkab
akt b o ‘lib, u chlik nervning burundagi re sep to rlari t a ‘sirlanganda
kelib chiqadi. A ksa urish boshlanganda yum shoq tanglay k o ‘tarilib,
b u ru n n in g ic h k i te s h ig in i b e r k ita d i, s o ‘n g ra n a fa s c h iq a ris h
m u sk u lla ri q is q a rib , k o ‘k ra k b o ‘s h lig ‘id a g i
b o sim n i o sh ira d i,
shundan s o ‘ng, burun te sh ig i t o ‘satd an o ch ilad i va b u tun havo
b u ru n o rq a li z o ‘r b e rib c h iq ib , b u ru n s h illiq p a rd a s ig a t a ’sir
etayotgan m oddani olib ketadi. A ksa urish aktida til-h alq u m nervi,
adashgan nerv, til osti nervi va b a ‘zi spinal
nerv larn in g afferent
to lalari qatnashadi.
A ksa u rish kabi
y o 'ta l
ham h im o y av iy nafas reflek si b o ‘lib,
h iq q ild o q , k e k ird a k (tra x e y a ) va b ro n x la rn in g s h illiq p a rd a si
ta ‘sirlanganda kelib chiqadi. A ksa urishga qaram a-qarshi o ‘laroq,
y o ‘ta ld a burun teshigi berkilm aydi, balki ovoz y o rig ‘i yum iladi.
109
0 ‘pkada zarur bosim
vujudga kelgach, ovoz y o rig ‘i to ‘satdan ochiladi
va t a ‘sir etayotgan m oddani kuchli havo oqim i olib chiqadi. Yo‘talish
aktida, aksa urish aktidagi kabi, efferent tolalar qatnashadi, afferent
signallar esa adashgan nerv tolalari orqali o ‘tadi.
Do'stlaringiz bilan baham: