O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

S o g ‘lom odam leykotsitar fo rm u la si (% da)
G ra n u lo tsitla r
A g ra n u lo tsitla r
N eytro fillar
B azofil­
la r
E ozinofil-
la r
L im fotsit­
la r
M onotsit-
la r
Yosh
Tayoqcha
y adroli
S eg m e n t
yadroli
0-1
J : 5
...
45-65
0-1
1-5
25-40
2-8
Yosh (yosh va tayoqcha yadroli) neytrofillar tayoqchasimon yadroga 
ega b o ‘lib, segm entlarga b o ‘linmagan. Yetuk yoki segm ent yadroli 
neytrofillar yadrosi 2-3 segm entga b o ‘lingan b o ‘ladi. N eytrofillar 
yadrosidagi segm entlarko‘pligi ularning qariligidan dalolat beradi. Qonda 
yo sh v a tay o q ch a yadroli ne y tro fillarn in g k o ‘payishi 
leyko tsita r
form ulaning chapga siljishi
deyiladi, ular miqdorining kamayishi qonning 
qariganidan dalolat beradi va 
leykotsitar form ulaning unga siljishi
deb 
ataladi.
Barcha leykotsitlar, asosan, himoya funksiyasini bajarishadi. Lekin 
bu funksiya har xil leykotsitlar tomonidan turlicha amalga oshiriladi.
N eytro filla r
eng k atta guruhni tashkil qiladi. U larning asosiy 
funksiyasi qonga tushgan yot tanachalami 
fagotsitoz
qilishdan iborat. 
Fagotsitoz hodisasi 1892 yili I.I.M echnikov tomonidan kashf qilingan. 
Fagotsitoz 3 bosqichdan 
adgeziya, qamrab olish
va lizosoroal fermentlar 
(proteazalar, peptidazalar, oksidazalar, dezoksinuklazalar) yordamida 
hazm
qilishdan
iborat.
N eytrofillar 
sititoksik t a ’sir
ko‘rsatishi mumkin. Bu ta ’simi 
killing
deb atashadi. Sitotoksik ta ’sir quyidagicha amalga oshiriladi: neyrofil 
immunoglobulin IgG ishtirokida nishon hujayragayaqinlashadi va m a’lum 
masofadan turib uni halok qiladi. Bu ta ’sir neyrofildan ajralgan aktiv 
kislorod-peroksid vodorod, gipoxlor kislotalari orqali amalga oshiriladi.
Oxirgi paytlarda m a’lum bo‘lishicha, neyrofillar В va T limfotsitlar 
faoliyatini kuchaytiruvchi m oddalar ham ishlab chiqarar ekan.
Bazofillar, semiz hujayralar.
Bazofillar 1877 yili P.Erlix tomonidan 
kashf qilingan. Bazofillar ikki turga b o ‘linadi: periferik qonda aylanib
246

---

yuruvchi granulotsitlar - Bazofillar va to ‘qimalarda joylashgan to ‘qima 
B azofillari yoki sem iz hujayralar. B azofillarning funksiyasi uning 
tarkibidagi moddalarga bogiiq. Bulardan biri gistamindir, u qon-tomirlami 
kengaytiradi. Bazofil tarkibida qon ivishiga qarshi modda geparin, hamda 
qon-tomir o ‘tkazuvchanligini o ‘zgartiruvchi gialuron kislotalari mavjud. 
Shuningdek bazofil tarkibida trom botsitlarni faollashtiruvchi omil, 
trom botsitlarni agregat holatini ta ’minlovchi — trornboksan, araxidin 
kislotasi mahsullari leykotriyenva prostoglandinlar bor. Bazofillar allergik 
reaksiyalar paytida katta ahamiyat kasb etadi. Antigen-antitelo kompleksi 
ta ’sirida Bazofillar parchalanadi va uning tarkibidagi biologik 
aktiv
moddalar qonga tushadi.
L ey k o z k a sa llig id a , stress p ay tid a b a z o filla r m iqdori ortadi, 
yallig ian ish kasalligida ham qisman ortishi kuzatiladi.
Eozinofillar
qon-tomirlarda bir necha soatgina b o ia d i, undan so‘ng 
qondan to ‘qimalarga o ‘tib ketadi va u yerda parchalanadi. Eozinofillar 
fagotsitoz mahsul xossasiga ega. Eozinofillar to ‘qimalarning gistamin 
saqlovchi - m e’da va ingichka ichakning shilliq va shilliq osti qavatlarida, 
o ‘pkada v ig ila d i. Eozinofillar gistam inni qam rab olib gistam inaza 
fermentlari yordam ida parchalaydi. Eozinofillar tarkibida bazofillardan 
gistaminning ajralib chiqishini tormozlovchi omil ham bor.
Gelmintlarga qarshi eozinofillar sitotoksik effektni amalga oshiradi. 
Gelm intlar lichinkasi organizmga tushsa, eozinofillar unga yaqinlashib 
p a rc h a la n a d i, ta r k ib id a g i o q s illa r v a fe rm e n tla rin i (m a s a la n
peroksidazalar) shu lichinka ustiga ajratib chiqaradi, natijada lichinkani 
halok qiladi.
Allergik kasalliklarda eozinofillar miqdori keskin ortib ketadi. Bunga 
sabab allergik kasalliklarda Bazofillarning degragunulyatsiyasi natijasida 
anafilaktik xemotaksik omilning qonga ko‘p miqdorda ajralishidir. Ularni 
y o ‘qotish uchun eozinofillaming jalb qilinishidir. Eozinofillar fagotsitoz 
qilish va faolsizlantirish orqali bazofillarning ajratgan moddalaridan qonni 
«tozalaydi».
Eozinofillar tarkibida kallikrein - kinin sistemani aktivlovchi kation 
oqsillar saqlanadi. Kation oqsillar qon-tomir endoteliylariga yemiriluvchi 
ta’sir ko‘rsatib, yurak qon-tomir tizimi kasalliklarida ham ahamiyatli degan 
fikriar mavjud.
Ayrim o g i r kechuvchi yuqumli kasalliklarda eozinofillar miqdori 
keskin kamayib ketadi.