O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

H azm tiz im in in g m o to r f a o liy a ti.
H az m ja r a y o n in in g h a m m a
bosqichlarida m otor yoki harakat faoliyati am alga oshiriladi. Hazm y o ’lida 
ixtiyoriy va ixtiyorsiz, m akrova m ikrom otor foaliyatlar nam oyon b o ’ladi. 
M otor faoliyati hazm y o iin in g har xil sohasida ovqatli m oddani qabul 
qilish, chaynash, yutish, m e’d ada o ziqning u shlab turilishi, m e’dadan 
ichakka oziqli m oddalarning o ’tkazilishi, o ’t pufagining qisqarishi va 
b o ’sh a sh ish i, x im u sn in g ichak b o ’y lab h ara k ati, in g ich k a ichakdan 
y o ’g o n ic h a k k a x im u s n in g o ’tis h i, s f in k te r la r n in g q is q a ris h i va 
b o ’shashishi, y o ’g ’on ichak harakati, k alning shakllanishi, defekasiya- 
barchasi hazm tizim ining m otor faoliyati natijasidir.
337

---

H azm bezlarining chiqaruv y o 'li tarangliligi va peristaltik harakati 
hazm shiralarining chiqarilishini ta ’m inlaydi.
Hazm yo'llari motor faoliyatini boshqarilishida miogen mexanizmlari, periferik 
(intra-va ekstramural) va markaziy nerv tizimlarining ahamiyati kattadir.
Parasim patik ta ’sir natijasida hazm yo'lining m otor faoliyati kuchayadi, 
lekin adashgan nerv tarkibida m otorikani kuchaytiruvchi va torm ozlovchi 
tolalar m avjud. Sim patik ta ’sir asosan m otor faoliyatini susaytiradi. Nerv, 
gorm onal va paragorm onal ta ’sirlar bir a ’zo va bir necha a ’zolar o 'rta sid a 
tizim lararo t a ’sir k o 'rsa ta d ila r. M asalan, o 't ajralish i o 't p u fagining 
qisqarishi va oddiy sfinkterining b o 'sh ash i, m e ’dadan ovqatni o 'n ikki 
barm oqli ichakka ev a k u atsiy a qilinishi, m e ’d an in g antral qism in in g
qisqarishi va pilorik sohani b o 'sh ash i natijasida am alga oshiriladi.
So'rilish. S o'rilish
-oziqli m oddalar tarkibiy qism ini hazm y o 'lid a n
ichki m uhitga, qon va lim faga tashilishidir. S o 'rilg a n m odda organizm ga 
yetkazib beriladi va to 'q im a m odda alm ashinuvida ishlatiladi. O g 'iz
b o 's h l i g 'i d a n k a r b o n s u v la r s o 'la k б -a m ila z a s i t a ’sirid a d e k s trin , 
m altooligosaxarid va m altozagacha parchalanadi. O g 'iz b o 'sh lig 'id a q isq a
vaqt davom ida bo'lganligi tufayli oziqli m odda deyarli so'rilm aydi. Lekin 
ayrim do riv o r m oddalar o g 'iz b o 's h lig 'id a tezda so 'rila d i va bundan 
tibbiyotda foydalaniladi.
M e ’dada oz m iqdorda am inokislotalar, g lyukoza biro z k o 'p ro q suv 
va unda erigan m ineral m oddalar, k o 'p m iqdorda alkogol so 'rilad i.
O ziqli m oddalarning asosiy qism i, suv, e lek tro litlam in g so 'rilish i 
ingichka ichakda am alga oshiriladi. S o 'rilish , u am alga oshirilayotgan 
y u z a k a tta lig ig a b o g 'liq . In g ic h k a ic h a k d a s o 'r i lis h y u z a si katta. 
O dam larda ingichka ichak yuzasi shilliq qavatidagi burm alar, vorsinka 
va m ikrovorsinkalar hisobiga 300-500 m arta kattalashgan. Ingichka ichak 
shilliq qavatining
1 m m 2 y u zasig a 30-40 v o rsinkalar to 'g 'r i keladi, h ar bir enterotsit 
1700-4000 m ikrovorsinkalarga ega. Ichak epiteliysining 1 m m 2 yuzasiga 
50-100 m ln m ikrovorsinkalar to 'g 'ri keladi. M ikrovorsinkalar glikokaliks 
qavati bilan qoplangan.
H ar xil m oddalarning so 'rilish i turli m exanizm lar yordam ida am alga 
oshiriladi.