O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

sititoksik ta'sir
k o ‘rsatishi m um kin. Bu ta ’sim i 
killing
deb atashadi. Sitotoksik t a ’sir quyidagicha am alga oshiriladi: neyrofil 
imm unoglobulin IgG ishtirokida nishon hujayraga yaqinlashadi va m a’lum 
m asofadan turib uni halok qiladi. Bu ta ’sir neyrofildan ajralgan aktiv 
kislorod-peroksid vodorod, gipoxlor kislotalari orqali am alga oshiriladi.
O xirgi paytlarda m a ’lum b o iis h ic h a , ney ro fillar В va T lim fotsitlar 
faoliyatini kuchaytiruvchi m oddalar ham ishlab c h iq ararek a n .
Bazofillar, sem iz hujayralar.
B azofillar 1877 yili P.Erlix tom onidan 
k a sh f qilingan. B azofillar ikki turga b o 'lin a d i: periferik qonda aylanib
246

---

yuruvchi g r a n u lo ts itla r- B a z o f illa rv a to 'q im a la rd a jo y la sh g a n to 'q im a
B a z o filla ri y o k i se m iz h u ja y ra lar. B a z o filla rn in g fu n k siy a si u ning 
tarkibidagi m oddalarga bog'liq. Bulardan biri gistamindir, u qon-tomirlami 
kengaytiradi. Bazofil tarkibida qon ivishiga qarshi m odda geparin, ham da 
qon-tom ir o 'tkazuvchanligini o'zgartiruvchi gialuron kislotalari m avjud. 
S h u n in g d ek b azo fil ta rk ib id a tro m b o tsitla rn i fa o lla sh tiru v c h i om il, 
tro m b o tsitlarn i agregat h olatini ta 'm in lo v c h i - trom boksan, araxidin 
kislotasi m ahsullari leykotriyen va prostoglandinlar bor. Bazofillarallergik 
reaksiyalar paytida katta aham iyat kasb etadi. A ntigen-antitelo kom pleksi 
t a ’sirid a B a zo fillar p archalanadi va uning tark ib id ag i b iologik 
aktiv
m oddalar qonga tushadi.
L e y k o z k a s a llig id a , s tr e s s p a y tid a b a z o f illa r m iq d o ri o rta d i, 
y allig 'lan ish kasalligida ham qism an ortishi kuzatiladi.
E ozinofillar
q on-tom irlarda b ir n echa soatgina b o 'la d i, undan s o 'n g
qondan to 'q im a la rg a o 'tib ketadi va u yerda parchalanadi. E ozinofillar 
fagotsitoz m ahsul xossasiga ega. E ozinofillar to 'q im a la m in g gistam in 
saqlovchi - m e ’da va ingichka ichakning shilliq va shilliq osti qavatlarida, 
o 'p k a d a y ig 'ila d i. E o z in o filla r gistam in n i qam rab olib g istam in aza 
ferm entlari yord am id a parchalaydi. E ozinofillar tark ib id a bazofillardan 
gistam inning ajralib chiqishini torm ozlovchi om il ham bor.
G elm intlarga qarshi eozinofillar sitotoksik effektni am alga oshiradi. 
G elm in tlar lichinkasi org an izm g a tushsa, eo zin o fillar unga y aqinlashib 
p a r c h a l a n a d i , t a r k i b i d a g i o q s i l l a r v a f e r m e n t l a r i n i ( m a s a la n
p eroksidazalar) shu lichinka ustiga ajratib chiqaradi, natijada lichinkani 
halok qiladi.
A llergik kasalliklarda eozinofillar m iqdori keskin ortib ketadi. Bunga 
sabab allergik kasalliklarda B azofillarning degragunulyatsiyasi natijasida 
anafilaktik xem otaksik om ilning qonga k o 'p m iqdorda ajralishidir. Ulam i 
y o 'q o tish uchun eozinofillam ing ja lb qilinishidir. E ozinofillar fagotsitoz 
qilish va faolsizlantirish orqali bazofillarning ajratgan m oddalaridan qonni 
«tozalaydi».
E ozinofillar tarkibida k allikrein - kinin sistem ani aktivlovchi kation 
oqsillar saqlanadi. Kation oqsillar qon-tom ir endoteliylariga yem iriluvchi 
ta'sir ko'rsatib, yurak qon-tom ir tizimi kasalliklarida ham ahamiyatli degan 
fikrlar mavjud.
Ayrim o g 'ir kechuvchi yuqum li k asalliklarda eozinofillar miqdori 
keskin kam ayib ketadi.