O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Karbonsuvlar almashinuvi.
K arbonsuvlar asosan energetik material 
sifatida ishlatiladi, shuningdek plastik vazifani ham o 'taydilar, glyukoza 
oksidlanganda nukleotidlar va nuklein kislotalari tarkibiga kiruvchi oraliq 
m o d d a p e n to z a h o sil b o 'la d i. G ly u k o z a ay rim am in o k islo ta la rn in g
sintezlanishi, lipidlar sintezi va oksidlanishi uchun zarurdir. O dam oiganizmi 
k a rb o n su v la rn i aso sa n o 's im lik p o lis a x a rid i - k rax m a l v a h ay v o n
polisaxaridi - glikogen holida iste’mol qiladilar. O shqozon-ichak y o 'lid a 
u la r m o n o sa x a rid la rg a c h a (g ly u k o z a , fru k to z a, la k to za , g a la k to z a ) 
parchalanadilar. M onosaxaridlar, asosan glyukoza, qonga so 'rila d i va 
darvoza venasi orqali jig a rg a keladi. Bu yerda fruktoza va galaktozalar 
glyukozaga aylanadilar. G epatotsidlarda glyukozaning qonsentratsiyasi 
q ondagi g lyukoza q o n se n tra tsiy asig a yaqin b o 'la d i. Jig a rg a ortiqcha 
m iq d o rd a k arb o n su v la r tu sh g a n d a g ly u k o z a fo sfo rla n ib g lik o g e n g a 
aylanadi v a jigarda depo sifatida saqlanadi. K atta yoshdagi odam larda 
glikogen miqdori 150-200 g g a teng bo'lishi mumkin. O z m iqdorda iste’mol 
qilinib, qondagi glyukoza m iqdori kam ayib ketsa glikogen parchalanib 
glyukoza hosil qiladi va qonga chiqariladi. O vqat iste’m ol qilinganda
370

---

1
dastlabki 12 soat va undan ham k o 'proq vaqt davom ida jig ard a glikogen 
parchalanishi hiso b ig a qondagi glyukoza konsen tratsiy asi doim iyligi 
ushlab turiladi. G likogen zahirasi sa rf bo'lg an d an s o 'n g gliqoneogenez -
laktat yoki aminokislotadan glyukoza sintezini amalga oshiruvchi fermentlar 
hosil bo'lishi kuchayadi. O dam lar bir sutkada 400-500 g karbonsuv iste’mol 
qiladi, shundan 350-400 g kraxmal, 50-100 g esa - m ono va disaxaridlardan 
iborat. K arbonsuvlam ing ortiqchasi y o g ' sifatida depoga o'tadi.