O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

o'pkaning
umumiy sig 'imi
deyiladi. Bu k o 'rsa tk ic h 6500 
m l
( 1500+5000=6000w /) 
qoldiq hajm va O 'T S y ig 'in d isid an iborat.
O d d iy n afa s olib ch iq arg an d an s o 'n g o 'p k a d a b o 'lib , q olgan havo 
m iqdori 
fu n ksion al q oldiq s ig 'imi
deb ataladi va 3000 
m l
ga teng nafas 
c h iq a rish n in g q o 's h im c h a hajm i, h am d a q o ld iq h a jm la rd a n tash k il 
to p g a n .
N afas olishning q o 'sh im c h a hajm i va nafas havosi b irgalikda 
nafas
sig ‘imini
tashkil qiladi (500+3000=3500m/).
Zararli bo'shliq.
H avo alveolalardan tashqari nafas y o 'lla ri - burun 
b o 's h lig 'i, hiqildoq, traxeya, bronx va bronxiolalarda ham b o 'la d i. Bu 
havo gazlar alm ashinuvida ishtirok etm aydi. Shuning uchun nafas y o'llari 
a n a to m ik za ra rli bo 'shliq
deyiladi. N afas olib ch iq arilg an d a bu yerdagi 
h avo m iqdori o 'z g a rm a y d i, u ta x m in a n 140-150 
m l
ga teng. N afas 
h a v o s in in g */3 q ism in i ta sh k il q ila d i S h u n d a y q ilib ,50 0
m l
n afa s 
havosidan 350 
m l
gina o 'p k a alveolalarigacha yetib boradi. A lveolalarda 
oddiy nafas chiqargandan so 'n g o 'rtach a 2500 
m l
havo b o 'lad i (funksional 
qoldiq sig 'im ). S hunday qilib,oddiy nafas olinganda alveolyar havoning 
(2500:350=7) V7 qism i yangilanar ekan
3 ’0

---

H avo yo 'lla rin in g aham iyati.
H avo y o 'lla rid a g azlar alm ashinuvi 
so d ir b o 'lm a y d i, lekin u lar nafasda m uhim v az ifala m i bajaradi. H avo 
y o 'lla rid a n o 'ta y o tg a n atm osfera havosi nam lanadi, isiydi, chang va 
m ikroorganizm lardan tozalanadi. B urun b o ‘sh lig ‘i shilliq pardasi ishlab 
chiqargan shilim shiq suyuqlik kichik zarralam i, mikroorganizm lam i o'ziga 
y o p ish tirib - tu tib oladi va u yerd an h ilp illo v c h i ep iteliy h u ja y ra lar 
tashqariga qarab harakat qilib (7-19mm /min), yopishib qolgan tuzilmalami 
siljitadi. S hilim shiq suyuqlik tark ib id a bakterio tsid xususiyatiga ega 
b o 'lg a n lizotsim m oddasi m avjud.
C h a n g -g 'u b o r va y ig 'ilib q o lg a n sh ilim sh iq h iq ild o q , k ek ird a k , 
traxeyalardagi reseptorlam i ta ’sirlab y o 'tal, burun b o 'sh lig 'i reseptorlarini 
ta ’sirlab esa aksa urish reflekslarini chiqaradi (him oya nafas reflekslari).
B ronxlam ing silliq m uskullari sim patik va parasim patik nervlardan 
innervatsiya oladi. Parasimpatik ta ’sir kuchayganda bronxlam ing muskullari
311

---

qisqaradi va teshigi torayadi. Sim patik nervlar ta ’siri kuchayganda esa 
bronxial m uskullar bo ’shashadi va uning teshigi torayadi.