O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

G ols refleksi
deb ataladi. Ichakda jo y la sh g a n
afferent tolalar im pulslari orqa m iyaga, undan uzunchoq m iyaga olib 
boradi. A dashgan nerv tonusi ortib, y urak urishlari sekinlashadi yoki 
to 'x ta b qoladi.
Vagal reflekslaiga D anini-A shnerrefleksini ham kiritish mumkin. K o'z 
soqqalari bosilganda bradikardiya kuzatiladi-yurak urishlari m inutiga 10­
20 tagacha kam ayadi.
Y urakdan boshqa visseral organlar faoliyatiga ta ’sir etuvchi reflekslar 
ham m avjud. S hular ju m lasig a G en ri-G auyem ing kardiorenal refleksini 
m isol qilish m um kin. C hap qorincha devorlarining c h o 'z ilish i diurezni 
k uchayishiga olib keladi.
S hunday q ilib ,k a rd ia l reflek slarn i uch g u ru h g a b o 'lis h m um kin:
l.X u s u s iy - y u ra k -q o n - to m irla r re s e p to rla rin i t a ’s irla n is h id a n k elib
chiquvchi. 2 ,P ayvasta-boshqa har kanday a ’zolar qitiqlanganda. 3. X os 
b o 'lm a g an - fiziologik tajriba-lardan kelib chiqadigan yoki patologik 
holatlarda kelib chiqadigan.
Yurak faoliyatin in g gu m oral boshqarilishi.
Q onda aylanib yurgan 
barcha biologik faol m oddalar yurak faoliyatiga to 'g 'r id a n - to 'g 'r i yoki 
bilvosita ta ’sir k o 'rsa ta d i. Lekin yurak faoliyatiga gum oral boshqaruvchi 
ta ’sir etadiganlari unchalik k o 'p ham em as. B ular qatoriga buyrak usti 
bezi m a g 'iz m oddasida ishlab chiqariluvchi katexolam inlar-adrenalin, 
n o r a d r e n a lin v a d o f a m in la r n i k ir iti s h m u m k in . B u g o r m o n la r
kardiom iotsitlam ing в -adrenoreseptorlariga ta ’sir ko'rsatadi. Hujayraning 
adenilatsiklaza ferm entini faollab siklik A M Fning sintezini kuchaytiradi. 
S o 'n g ra fosforilaza ja ra y o n i tezlash ib energiya alm ashinuvi kuchayadi, 
m io k ard e n e rg iy a m anbai bilan t a ’m in lan ad i. N a tija d a p ey sm ek k e r 
h u jayralarida m usbat xronotrop, ishchi m iokardda esa m usbat inatrop 
ta ’sir yuzaga keladi.
B o sh q a g o rm o n la rn i m io k a rd g a t a ’siri n o s p e s ifik h iso b la n a d i. 
O s h q o z o n o s ti b e z i D -h u ja y r a la ri is h la b c h iq a r a d ig a n g lik o g e n
ad en ilatsiklazani faollab m usbat inotrop ta ’sir k o 'rsa ta d i. B uyrak usti 
bezi p o 's tlo q m oddasi g orm onlari (kortik o stero id lar) va angiotenzin 
m usbat inotrop ta ’sir k o 'rsa ta d i. O 'z id a yod tutuvchi qalqonsim on bezi 
go rm o n lari y u rak u rish lari sonini osh irad i. Y uqorida sanab o 'tilg a n
gorm onlar ta ’siri sim patoadrenal tizim orqali ta ’sir ko'rsatadi.
G ip o k s e m iy a , g i p e r k a p n i y a v a a t s id o z y u r a k m io k a r d in i 
q isqaruvchanlik faoliyatini pasaytiradi.
283

---

A tsetilxolinni yurak faoliyatiga ta ’siri hujayra m em branasining К 
ioni uchun o ’tkazuvchanligini oshiradi, d ep o lyarizatsiyaga to ’sqinlik 
qiladi. N atijada sinus tu gunida sekin diastolik depolyarizatsiya hosil 
b o ’lishi kechikadi, XP qisqaradi, oqibatda yurak urishlari sekinlashadi. 
A trioventrikulyar tugunchada esa K* ionlari o ’tishi Ca* * ionlari chiqishiga 
qarshilik qiladi. F osforilaza ta ’sirida hujayra m em branasini C a++ uchun 
o ’tk a z u v c h a n lig i o rta d i. O ’z n a v b a tid a y u ra k q is q a ris h la ri so n i, 
o ’tk a zu v c h a n lig i o rtad i. N o ra d re n a lin a tse tilx o lin g a n isb a ta n sekin 
parchalanadi. Shuning uchun ham sim patik ta ’sir u zoqrok davom etadi. 
Yurak faoliyatida elektorlitlar aham iyati katta. H ujayra atrofidagi m uhitda 
К ' io n la ri m iq d o rin in g o rtis h i y u ra k f a o liy a tin i s u s a y tir a d i. Ion 
q o n s e n tra ts iy a s i o 'z g a r is h i h is o b ig a , m e m b ra n a n in g k a liy u ch u n
o ’t k a z u v c h a n li g i o r ta d i; n a t ija d a q o ’z g a lu v c h a n la g i p a s a y a d i, 
q o 'z g ’a lish la rn i o 'tk a z is h se k in la sh a d i; sin u s tug u n i y u rak ritm in i 
boshqaruvchi vazifasini bajara olm ay qoladi. K ‘ ion m iqdori ortiqcha 
b o 'lsa , y urak diastolada to 'x ta b qoladi. Y urakka Н ’ va HCO" ionlari ham 
x u d d i sh u n d a y t a ’sir k o 'rs a ta d i. K alsiy io n lari k o 'p b o 'ls a , y u rak
m uskullarini qiqaruvchanligi, o 'tk az u v ch a n lig i ortadi va yurak sistola 
v aqtida to 'x ta b qoladi.