O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Q on-tom ir trom botsitar gem ostaz.
Bu m exanizm yordam ida m ayda- 
diam etri 100 m km gacha b o'lgan tom irlardan qon ketishi to'xtaydi. Tomir 
ja ro h a tla n g an d a d astlab u nda reflektor spazm so d ir b o 'la d i, so 'n g ra
sp a z m h o la ti t r o m b o ts i tla r v a j a r o h a t n a t ija s id a p a r c h a la n g a n
to 'qim alardan ajralgan qon-tom irlam i toraytiruvchi m oddalar (serotonin, 
noroadrenalin, adrenalin ) tom onidan ushlab turiladi.
253

---

Ja ro h a t so h asid a q o n -to m irn in g ichki y u za si zaryadi m anfiydan 
m u s b a tg a a y la n a d i. T ro m b o ts itla r d a sa q la n u v c h i m a x su s o q s il -
V illebrand faktori (FW ) trom botsitlar adgeziyasini keltirib chiqaradi. FW 
ning uchta aktiv m arkazi b o 'lib , shundan ikkitasi trom botsit reseptori 
b ila n , b itta s i esa ja r o h a t n a tija s id a o c h ilib q o lg a n q o n -to m irn in g
subendoteliy reseptori bilan b o g 'lan a d i va trom botsit ja ro h a t yuzasiga 
«osilib» qoladi.
A dgeziya bilan bir v aqtda trom botsitlar agregatsiyasi sodir b o 'la d i, 
trom botsit va plazma tarkibidagi oqsil - fibrinogen yordam ida trom botsitar 
trom b hosil b o'ladi.
A dgeziya va adregaziyada «integrinlar» nom li oqsillar m ajm uasining 
aham iyati kattadir. U lar trom botsitlam ing bir-biri, shuningdek tom irning 
ja ro h a tla n g an yuzasi bilan yopishishini t a ’m inlaydilar. T rom botsitlar 
agregatsiyasi qaytm as va qay tar b o 'lish i m um kin.
A dgeziya va agregatsiyaga uchragan trom botsitlar ADF, adrenalin, 
noradrenalin, R4 - f a k to r , trom boksan - A 2(T X A 2) lam i ishlab chiqaradi 
v a u la r a g r e g a ts iy a n i q a y tm a s h o la tg a o 't k a z a d i . T ro m b o ts ita r
fak to rla m in g ajralib chiqishi bilan bir vaqtda agregatsiyani yana ham
kuchaytiruvchi ham da fibrin ipchalarini hosil qiluvchi trom bin hosil 
bo'ladi.
T rom bostenin t a ’sirid a tro m b o tsitla r zich la sh ish a d i, tro m b o tsitar 
trom b kichrayadi, q attiqlashadi, y a ’ni 
retraksiya
sodir b o 'la d i. N atijada 
k ichkina qon tom irlardan qon ketishi 2-3 m inutda to 'x ta y d i.
Q on-tom ir trom botsitar gem ostazda araxidin kislotalarining hosilalari 
- prostoglandin 12 (P I2) yoki prostotsiklin va Tx A 2 lar aham iyati kattadir. 
Endotelial yuza butun b o 'lg an d a Rgl T x A2 dan ustun turadi, trom botsitlar 
adgeziya va agregatsiyasi sodir bo'lm aydi. Endoteliy jarohatlanganda esa 
Rg 1 sintezlanm ay qoladi va Tx A ? ta ’sirida trom botsitar trom b hosil bo' ladi.