O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V



Download 5,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/434
Sana30.06.2022
Hajmi5,05 Mb.
#718879
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   434
Bog'liq
Normal Fiziologiya (Alaviya O.T.)

Tola g uruhla ri
Tola diametri, mkm
0 ‘tish tezligi, m/s
A
A6
1 2 - 2 2
70-120
A
b
8-12
40-70
A r
4-8
15-40
А д
1-4
5-15
В
1-3
3-14
С
0,5-1,0
0,5-2,0
Impulsning o'tish tezligi bilan nerv tolasining diametri o ‘rtasida 
taxminan proporsional b o g ‘lanish borligi, y a ‘ni nerv tolalari qancha 
y o ‘g ‘on bolsa, q o ‘z g ‘alishni o ‘shancha tezroq o ‘tkazishi batafsil 
te kshirishda aniqlandi. Nerv to lalarida q o ‘llanishlarni o ‘tkazish 
tezligiga qarab 3 turga: A, B,C. A k o ‘rinishidagi tolalar o ‘z navbatida 
4 guruhga: A6, Ав, Аг, Ад b o ‘linadi.
A k o ‘rinishidagi tolalar miyelin pardasi bilan o ‘ralgan. Bunday 
t o l a l a r q o ‘z g ‘a lis h n i o rq a m i y a n i n g h a r a k a t l a n t i r u v c h i nerv
38


markazlaridan skelet muskullariga (harakatlantiruvchi tolalar) va 
m uskul re s e p to rla rid a n tegishli nerv m a rk a z la rig a o ‘tkazadi.B
k o ‘rinishidagi tolalarga miyelinli tolalar, avtonom nerv tizimining 
preganglionar tolalari kiradi. В k o ‘rinishidagi tolalarda harakat 
p otensialining uzunligi A tipdagi to lalar harakat potensialining 
uzunligidan taxminan 2 baravar uzun.
С k o ‘rinishidagi tolalarga juda ingichka miyelinsiz nerv tolalari 
kiradi. С ko'rinishidagi tolalaming ko'pchiligi simpatik nerv tizimining 
postganglionar tolalariga kiradi. O g ‘riq reseptorlaridan, shuningdek 
sovuq, issiq, bosimni sezuvchi b a ‘zi reseptorlardan q o ‘z g ‘alishlarni 
o'tkazishda qatnashuvchi nerv tolalari ham С tipdagi tolalarga kiradi.
N erv tolalarida q o ‘z g ‘alishning tarqalishi
.Nerv o ‘zani bir yoki 
bir necha nerv tolalaridan iborat, ular umumiy perinerval parda bilan 
qoplangan. Nerv tolalari nerv hujayralarining o ‘siqlari hisoblanadi. 
Ular miyelinli va miyelinsiz tolalarga boMinadi. Miyelinli tolalar somatik 
nerv tizimining, y a ‘ni sezgi a ‘zolari va skelet muskullariga boradigan 
sezuvchi va harakatlantiruvchi nervlarning tarkibiga kiradi. Miyelinsiz 
to lalar u m urtqali h ayvonlarda, asosan, v eg etativ nerv tizim ida 
uchraydi.
Miyelinli nerv tolasi 8-rasmda ko'rsatilganidek, o ‘q silindrdan va 
shu silindrni qoplovchi miyelinli hamda Shvan pardalaridan tashkil 
topgan. 0 ‘q silindr membrana va aksoplazmaga ega. Aksoplazmadan 
juda ingichka neyrofibrillalar o ‘tgan, shu neyrofibrillalar orasida esa 
bir talay mitoxondriyalar va mikrosomalar bor. Miyelin qavat Shvan 
hujayra o ‘q silindrni ko‘p marta aylanib o'rashidan hosil boMadi. U 80 
% lipidlardan va 20 % oqsillardan tashkil topgan. Miyelin pardasi har 
1-2 mm da uziladi. 0 ‘q silindming miyelinsiz qismlari (ularning kengligi 
0,1-0,2 mm) Ranve bo‘gMmlarida boMmaydi. Ularning o ‘q silindri faqat 
S h v a n n p a r d a s i b ila n q o p l a n g a n . M iy e lin li n e rv t o l a l a r i d a n
qo‘zg‘alishlaming o ‘tishi miyelinsiz nerv tolalaridan farq qiladi.
shvann 
hujayrasining 
yadrosi \
shvann pardasi
Aksoplazma
Mielin 
Ranve bo'g'ilmasi
S-rasm. Miyelin nerv tolasining tuzilishi
39


N e r v la r d a q o ‘z g ‘a la s h in in g o 't k a z i l i s h q o n u rtla ri.
N e rv
tolalarida q o ‘z g ‘alishning o'tkazilishi o ‘rganilganda shu jarayonining 
kechishidagi bir necha qoida (qonun) aniqlangan.
N e rv n in g a n a to m ik va fiz io lo g ik u zu lu k sizlig i q o n u n i.
Nerv 
t o l a s i d a n q o ‘z g ‘a l i s h n i n g o ‘tk a z i l i s h i u c h u n o ‘q s ilin d r n in g
q o ‘z g ‘aluvchan membranasi anatomik va fiziologik jihatdan butun 
bo'lishi shart. Agar nerv tolasini qirqib, anatomik butunligi buzilsa, 
q o ‘z g ‘alishlarning o'tishi to'xtaydi. Nervni qirqib qo'yishgina emas, 
balki o ‘q silindr m em branasini har qanday y o ‘l bilan t a ’sirlab, 
shikastlash, M asalan, nervni b o g 'lab q o 'y ish yoki nerv tolalarni 
haddan tashqari taranglash natijasida q o 'z g 'a lis h o'tkazilmaydigan 
bo'lib, qoladi. Bundan tashqari nerv impulsining generatsiyasiga halal 
beruvchi t a ’sirlarda ham nerv qo'zg'alishlarini o'tk aza olmay qoladi. 
Masalan, nervni haddan tashqari sovutish yoki isitish, qon kelishini 
to'x tatish va h.k.
S h u n d ay d a lillarg a asoslanib nerv to la la rin in g a n a to m ik va 
fiziologik uzluksizligi bo'lgandagina qo'zg'alish o'tishi mumkin, degan 
qonun t a ’riflab beriladi.

Download 5,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   434




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish