O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

19-jadval. Sug‘oriladigan dehqonchilikda foydalanilayotgan tabiiy 
unumdorligi past tuproqlar 
Tuproqlar 
Maydoni, 
ming.ga 
Unumdorligini qayta tiklashga yo‘naltirilgan 
tadbirlar tarkibi 
Toshloq  
140 
Maxsus  texnik  tadbirlar,  organik  va  mineral 
o‘g‘itlar tizimi, almashlab ekish 
Dag‘al skeletli, yirik 
qum 
220 
Suv-fizik,  agrokimyo,  biologik  xossalarini 
yaxshilash,  organik  va  mineral  o‘g‘itlar  tizimi, 
almashlab ekish 
Taqir, taqirsimon, bo‘z-
qo‘ng‘ir 
320 
Suv-fizik, kimyoviy, agrokimyoviy va biologik 
xossalarini  yaxshilash,  organik  va  mineral 
o‘g‘itlar tizimi 
Gipslashgan, “sho‘x”, 
“arziq” 
600 
Meliorativ    ishlov  berish,  sho‘r  yuvish, 
o‘zlashtirishni  jadallashtiradigan  o‘simliklar,  
organik  va  mineral  o‘g‘itlar  tizimi,  almashlab 
ekish 
Suv eroziyasiga 
uchragan 
600 
Tashkiliy-texnologik 
(dalaning 
maydoni, 
nishabligi,  tuproqqa  ishlov  berish,  kimyoviy, 
biologik) tadbirlar, sug‘orish tartibi, texnika va 
texnologiyasi, o‘g‘itlar tizimi, almashlab ekish 
Shamol eroziyasiga 
uchragan 
600 
Daraxtlar bilan himoyalash, kimyoviy, biologik  
tadbirlar,  xududni  tashkil  etish,  ekinlarni 
joylashtirish,  sug‘orish  tartibi,  texnika  va 
texnologiyasi  o‘g‘itlar tizimi, almashlab ekish 
Kam qatlamli (0,5-1 
m), tagida yirik qum, 
shag‘al joylashgan 
130 
Suv-fizik 
va 
boshqa 
xossalarini 
jadal 
yaxshilash,  qalin  unumdor  qatlamni  yaratishga 
yo‘naltirilgan 
tashkiliy-texnologik 
va 
agrotexnik tadbirlar. 
 
Sug‘oriladigan  dehqonchilikni  kelajakdagi  ravnaqini  rejalashtirishda 
“tuproq  unumdorligi-hosildorlik-suv  sarfi”  tizimidagi  mutanosiblikni 
iqtisodiy  samaradorlik  nuqtai-nazaridan  baholash  lozim.  Chunki, 
hududning  suv  bilan    ta’minlanganligi  va  olinayotgan  hosilga 
sarflanayotgan suv miqdorining bir xil bo‘lishiga qaramasdan, unumdorligi 
past bo‘lgan yerlarda g‘o‘za va boshqa o‘simliklarning hosildorligi, ishlab 
chiqarish qobiliyati yuqori bo‘lgan yerlardagiga nisbatan past bo‘ladi. Shu 

---

99 
bois suv-fizik, kimyoviy, biologik va boshqa xususiyatlari yomon bo‘lgan 
tuproqlarning  meliorativ  holatini  tubdan  yaxshilash,  unumdorligini 
oshirish  suv  tanqisligi  sharoitida  mavjud  zaxiralardan  samarali 
foydalanishning  asosi  hisoblanadi.  Sug‘oriladigan  hududlarda  tarqalgan 
tuproqlar  unumdorligini  oshirish  g‘o‘za  va  boshqa  o‘simliklardan 
imkoniyat  darajasida  yuqori  hosil  olish,  mahsulotga  sarflanayotgan    suv 
miqdorini 
kamaytiradi. 
Tuproq 
unumdorligini 
oshirish 
hisobiga 
olinayotgan  mahsulotga  sarflanayotgan  suv  miqdorini  kamaytirish  ko‘p 
mehnat,  moddiy-texnik  zaxiralar  sarflanadigan  suv  tejovchi    tadbirlardan 
iqtisodiy jihatdan afzalroq. 
Bozor  munosabatlarga  o‘tish  davrida  agrar  sohani  modernizatsiya 
qilishni  ta’minlovchi  o‘ta  muhim  omillardan  biri  -  sug‘oriladigan 
dehqonchilik  mintaqasida  yetishtiriladigan  ekinlar  hosildorligini  keskin 
oshirish,  mazkur  hududlarda  tarqalgan  tuproqlarning  ishlab  chiqarish 
qobiliyatidan imkoniyat darajasida to‘liq foydalanishga erishishdir. Har bir 
tuproq iqlim sharoitida tarqalgan tuproqlar ishlab chiqarish qobiliyatini