Дебет – 9110, 9130 «Сотилган маҳсулот таннархи» Кредит –6410 «Бюджетга тўловлар юзасидан қарзлар »
Олдиндан бўнак тўланган бўлса,
Дебет – 6410 «Бюджетга тўловлар юзасидан қарзлар» Кредит –4410 «Солиқлар бўйича бўнак тўловлари »
Бюджетга ўтказилган суммага;
Дебет – 6410 «Бюджетга тўловлар юзасидан қарзлар» Кредит –5110 «Ҳисоб-китоб рақами» Сотилган маҳсулотнинг таннархи счётларнинг кредити бўйича оборотларни ва ушбу
счётларнинг (9110, 9130) аналитик маълумотларини акс эттириш учун мўлжалланган 11-
журнал-ордернинг синтетик кўрсаткичлари асосида ортиб жўнатиш ва реализация ҳисоби
ташкил қилинади. 11-журнал-ордер 15 ва 16-ведомостларнинг аналитик маълумотлари
асосида тўлдирилади. Шуни билиш муҳимки, 9110 ва 9130-счётларнинг аналитик
маълумотлари 11-журнал-ордерда ҳақиқий таннарх, ҳисоб нархлари, тақдим этилган счёт
суммалари бўйича ва қўшилган қиймат солиғини акс эттириш билан оборотда нафақат ҳисоб
ойи учун, балки йил бошидан бўлган ҳолда келтирилади.
4800-«Турли хил дебиторларнинг қарзларини ҳисобга олувчи счётлар»;
4900-«Шубҳали қарзлар бўйича захираларни ҳисобга олувчи счётлар».
Кўпчилик ҳолларда йирик субъектлар ўзларининг мижозларига тўловни маълум
белгиланган муддатда амалга оширсалар счёт-фактурадаги умумий суммани камайтирадиган
чегирмаларни таклиф қиладилар. Чунки ушбу пул чегирмаси савдо хажмини кўпайтириш,
мижозларни кўпайтириш ва тўловни тезроқ амалга оширишга ундайди. Бундан ташқари пул
маблағларининг тезроқ жалб қилишга ва шубҳали қарзларнинг миқдорини камайтиришга
ёрдам беради.
Берилган бўнаклар суммаси ва қисман тайёр бўлган маҳсулот, ишлар ва объектларга
тўланадиган суммалар 4310-«ТМЗ учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган
бўнаклар» ва 4320-«Узоқ муддатли активлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга
берилган бўнаклар» счётларида қайд қилиниб борилади. Ҳар бир дебитор бўйича аналитик
ҳисоб юритилиб берилган бўнаклар суммасининг ҳаракати назорат қилиб борилади.
Бўнакларнинг берилиши 4310 ва 4320 счётларининг дебетида унинг ҳисоблашишда
қопланиши 4310 ва 4320 счётларининиг кредитида қайд қилинади ва 6010-«Мол етказиб
берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоблашишилар» счётининг дебетига ўтказилиб умумий
ҳисоблашиш суммасидан чегирилади, қолган қарз суммаси тегишли счётлар 5110, 5210,
5220, 5510 ва ҳоказолардан мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланади.
Субъектнинг ходимларига берилган бўнаклар бўйича ҳисоблашишлар ҳақидаги
маълумотлар қўйидаги счётларда умумлаштирилади:
4210-«Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича берилган бўнаклар»
4220-«Хизмат сафарлари учун берилган бўнаклар»
4230-«Умумхўжалик харажатлари учун берилган бўнаклар»
4290-«Ходимга берилган бошқа бўнаклар».
Бу счётларда субъектнинг ишчиларига меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича, шунингдек, хизмат
сафарлари учун берилган бўнаклар ҳисобга олинади.
Субъектнинг ходимларига нақд пул маблағларини бериш тартиби касса муомалаларини
юритиш қоидалари билан тартибга солинади.
Ходимларга ҳисобот учун берилган бўнакларни ҳисобга олиш счётлари пул
маблағларини ҳисобга олиш счётлари билан корреспонцияда дебетланади-кўпинча 5010-
«Миллий валютадаги пул маблағлари», 5020-«Хорижий валютадаги пул маблағлари»
счётлари билан. Ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар харажатлар ва
ҳарид қилинган бойликлар ҳисобга олинадиган счётлар билан корреспонденцияда
кредитланади.
Тўлиқ ишлатилмаган бўнаклар (масалан, хизмат сафари учун берилган) 3 кун
мобайнида субъектнинг кассасига қайтарилиши лозим ва ходимларга берилган бўнаклар
счётининг (4420) кредитида ҳамда 5010-«Миллий валютадаги пул маблағлари», 5020-
«Хорижий валютидаги пул маблағлари» счётининг дебетида акс эттирилиши керак. Хизмат
сафарлари учун берилган бўнаклар хизмат сафарлари ҳақида буйруқ, чипталарнинг қиймати,
суткалик яшаш харажатлари ва бошқалар кўрсатилган ҳолда бўнак суммасининг
ҳисобдорлик суммалари ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи 4220-счётининг
дебетида ва 5010 ёки 5020 счётининг кредити бўйича, агарда ходимга берилган бўнак
суммаси етмаган бўлса «Ҳисобдор шахсларга бўлган қарзлар» счётининг дебети бўйича акс
эттирилади.
Субъект рахбарнинг топшириғига асосан асосий иш жойидан ташқарида хизмат
топшириғини бажариш хизмат сафари дейилади.
Ходим хизмат сафарида бўлган вақтида унга асосий иш жойидан тўланадиган ҳақ
сақланиб қолинади.
Хизмат сафари учун ходимга бериладиган нақд пул, яъни зарур сумма бухгалтерия
томонидан ҳисоблаб чиқилгандан кейин сафар гувоҳномасига асосан ушбу шахсга берилиб
кассанинг чиқим ордери тузилади. Субъект рахбарининг талабига мувофиқ сафар
гувоҳномасидан ташқари хизмат сафарига жўнатиш буйруққа асосан амалга оширилади.
Хизмат сафарининг сарфлари меъёрлаштирилган бўлиб бу суммалар бажарилган иш,
хизмат ва маҳсулот таннархига қўшилади. Агарда ҳақиқатда сарфланган хизмат сафарининг
сарфлари белгиланган меъёрлардан ошиб кетса ушбу ошиқча сумма субъектнинг ихтиёрида
қолдирилган фойда ҳисобидан қопланиб ходимнинг меҳнат ҳақидан ушланадиган даромад
солиғини аниқлаш мақсадида ушбу меёрдан ортиқча тўланган сумма асосий меҳнат ҳақи
75
86
