О. Р. Авезов экстремал вазиятлар психологияси

6.12. Йиғлашда психологик ёрдам бериш.
Ҳар бир инсон ҳаётида камида бир марта бўлса ҳам йиғлайди ва кўз ёшлари катта ёрдам беришга мойиллигини билади. Йиғлаш сиз учун инсонни тўлиб тошган ҳис-туйғуларни ифодалашга имкон беради. Шунинг учун бу реакцияни амалга ошириш мумкин. Кўпинча, йиғлаётган одамни кўриб, бошқалар уни тинчлантиришга шошилишади. Агар бирор киши йиғлаётган бўлса, унда у ёмон, агар бўлмаса, у тинчланади ёки "ушлаб туради". Узоқ вақт давомида кўз ёшлари терапевтик функцияга эга эканлиги маълум бўлди: шифокорлар кўз ёшлари кўп миқдорда стресс гормони ўз ичига олганини айтишади ва йиғлаётиб, ундан халос бўлади. Бу осонроқ бўлади. Том маънода ифодаланганда: "кўз ёшлари даволайди", "сиз йиғлайсиз ва ўзингизни яхши ҳис қиласиз!”. Кўз ёшларини заифликнинг намоён бўлиши деб ҳисоблаш мумкин эмас. Агар йиғлаётган бўлсангиз, бу сизнинг "кучсиз" эканлигингизни кўрсатмайди. Аксинча, кўз ёшингиздан уялмаслигингиз керак. Киши кўз ёшларини ушлаб турганда, ҳиссий оқим бўлмайди. Агар вазият кечиктирилса, инсоннинг ақлий ва жисмоний соғлиғига зарар етказилиши мумкин. Улар: "мен қайғу билан ақлдан озганман", дейишади. Шунинг учун, дарҳол тинчланишга ҳаракат қилманг,"ўзингизни қўлга олинг". Ўзингизга вақт ва йиғлаш имкониятини беринг.
Бироқ, кўз ёшлари энди сизга ёрдам бермаслигини ва тинчланишингиз кераклигини ҳис қилсангиз, қуйидаги усуллар ёрдам беради:
* Бир стакан сув ичиш. Бу таниқли ва кенг тарқалган ва фойдали воситадир.
* Секин, лекин чуқур эмас, бир хил нафас олиш, эхолокацияга эътибор бериш.

6.13. Истерикада психологик ёрдам бериш.
Бу ўз-ўзига ёрдам бериш жуда қийин бўлган ҳолат, чунки ўша пайтда инсон жуда ҳаяжонли ҳиссий ҳолатида бўлади ва у билан унинг атрофида нима содир бўлишини яхши тушунмайди. Агар бирор киши истерикани тўхтатиш керак деган фикрга эга бўлса, бу уни тўхтатиш йўлидаги биринчи қадамдир. Бундай ҳолда қуйидаги ҳаракатлар амалга оширилиши мумкин:
* "Томошабинлар" дан узоқроққа кетиш, содир бўлган воқеаларнинг гувоҳларидан ёлғиз қолиш.
* Музли сув билан юзингизни ювиб ташланг. Бу ўзингизга ёрдам беради.
* Нафас олиш машқларини бажаринг: нафас олиш, 1-2 сонияда нафас олиш, бурун орқали секин нафас олиш, 1-2 сонияда нафас олиш, секин нафас олиш ва ҳ.к. Тинчланмагунингизча машқни давом эттиринг.
Психологик ёрдам техникаси инсоннинг аҳволини сезиларли даражада енгиллаштириши ва маълум даражада психологик жароҳатларнинг кечиктирилган оқибатларини бартараф этиши мумкин. Эҳтимол, ҳар бир киши яқин атрофида бўлган одам ёмон бўлса-да, унга қандай ёрдам беришни билмаймиз. Ушбу вазиятни бошдан кечираётган одамга ёрдам беришнинг энг ишончли ва энг қадимги усули бу руҳан қўллаб- қувватлашда иштирок этиш, раҳм-шафқат, эмпатия, юқорида тавсифланган усуллар ҳам фойдали бўлиши мумкин.