О. Р. Авезов экстремал вазиятлар психологияси

Овқат ҳазм қилиш тизими. Стресс натижасида оғизда сўлак ажралиши камаяди. Шунинг учун биз ташвишланаётганимизда, оғизда ҳамма нарса қуриб қолганини ҳис қиламиз. Стресс туфайли қизилўнгач мушакларининг назоратсиз қисқариши бошланиши мумкин, ютиш билан боғлиқ қийинчиликлар бўлиши мумкин.
Сурункали стресс пайтида норадреналиннинг секрецияси ошқозон капиллярларининг спазмига олиб келади, бу эса мукус секрециясини олдини олади ва ошқозон деворларида ҳимоя шиллиқ тўсиқни йўқ қилади. Бу тўсиқсиз хлорид кислотаси (унинг таркиби стресс вақтида ортади) тўқималарни бузади ва қон томирларига етиб бориши мумкин, бу эса қон кетадиган яраларнинг шаклланишига олиб келади.
Замонавий тиббиёт сафро ва ошқозон ости бези, панкреатит соҳасидаги барча бузилишлар, ошқозон билан боғлиқ ҳар қандай муаммолар стресс билан боғлиқлигини эътироф этади.
Мушаклар. Стресс таъсири остида мушаклар кучсизланади. Кўпчилигимиз мушаклардаги кучланишни тушунмаймиз.
Стресс ҳам силлиқ мушакларнинг ишлашига таъсир қилади. Шундай қилиб, мигрен бош оғриғи бошнинг бир томонида каротид артерияларнинг қисқариши ва кенгайиши натижасидир. Камайтириш фазаси кўпинча ёруғлик ва шовқин сезувчанлиги, асабийлашиш, қизариб кетиш ёки терининг хиралашиши билан бирга келади. Артериялар кенгайганда, айрим кимёвий моддалар қўшни нерв сонларини қўзғатади ва оғриқ келтиради. Стресс натижасида мушакларнинг кучланишига олиб келадиган бош оғриғи пешонани, жағни ва ҳатто бўйинни қамраб олиши мумкин.
Мушакларнинг кучланишига олиб келадиган бош оғриғи каби, сурункали стресс мушакларнинг спазмлари ва бел оғриғига сабаб бўлади.
Тери. Стрессли вазиятда терлаш кучаяди ва терининг сирт ҳарорати пасаяди. Норепинефрин қўл ва оёқ териси юзасида жойлашган қон томирлари деворларининг қисқаришига олиб келганлиги сабабли, стресс вақтида бармоқлар ва оёқлар одатдагидан кўпроқ музлашади. Бундан ташқари, қон томирларининг торайиши кузатилади. Шундай қилиб, асабий, безовтали одамларнинг тез-тез стрессига дучор бўлганида териси совуқ, бир оз нам ва хира ҳолат кузатилади.
Жинсий тизим. Глукокортикоидларнинг узоқ муддат чиқарилиши тестостерон ишлаб чиқаришда сезиларли пасайишига олиб келади. Бу эса жинсий истакни камайтиради ва жинсий лаёқатсизликка олиб келади. Стресс аёлларда ҳайз бузилиши сабабларидан бири ҳисобланади, бу эса репродуктив функцияни бузилишига олиб келади.