O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

4.O’rta Osiyoda iqtisodiy va siyosiy hayot turg’unligining eng asosiy sabablari
. 
XVIII–XIX asrlarda Vatanimiz hududidagi xalqlar hududiy tarqoqlik xo’jalik va 
iqtisodiy tushkunlik holatida bo’lsalarda fan, madaniyat taraqqiyotida bir qator ijobiy yutuqlar 

---

189 
va salmoqli muvaffaqiyatlarga erishdilar. Bu bilan ular jahon madaniyati va sivilizatsiyasi 
taraqqiyotiga munosib ulushlarini qo’shdilar. Ammo XVIII–XIX asrlarda O’rta Osiyo va 
undagi davlatlar jahon sivilizatsiyasi jarayonidan tobora chetda qolaverdi, ilg’or davlatlardan 
orqada qoldi. Darhaqiqat, XVIII–XIX asrlar jahon tarixiga moddiy va madaniy yuksalish 
davri bo’lib kirganligi ma’lum. Xususan, Yevropadagi bir qator mamlakatlarda ishlab 
chiqarish sezilarli darajada o’sdi, zavod-fabrikalar qurilib, yangi texnik uskunalar bilan 
jihozlandi, temir yo’llar qurildi, dengiz yo’llari ochildi, mehnat unumdorligi oshdi, 
odamlarning moddiy va madaniy turmush darajasi ko’tarildi. O’rta Osiyo xonliklari ana 
shunday ijobiy jarayonlardan chetda qoldi, qoloqlikka yuz tutdi. Bu qoloqlikning ildizi, 
sabablari bor edi.
Birinchidan,
asrlar davomida bir butun bo’lib kelgan mamlakatning, yagona iqtisodiy 
va madaniy makonda yashab kelgan xalqning uchga bo’linib ketishi, xonliklar o’rtasidagi 
to’xtovsiz urushlar, har bir xonlik ichidagi boshboshdoqlik va hokimiyat uchun o’zaro 
tinimsiz davom etgan ichki nizo va urushlar butun mamlakatni vayron qiladi. Bu jarayon 
guruhbozlikni keltirib chiqaradi, qabilalarning etnik aralashuviga, bir xalq bo’lib 
qovushishiga, jipslashishiga xalaqit beradi. Davlat darajasida ham, viloyatlar darajasida ham 
yagona xalq, yagona vatan tushunchasining qadri anglab olinmadi. 
Ikkinchidan, 
O’rta Osiyo davlatlarining asrlar davomida o’zgarmay kelayotgan davlat 
boshqaruv usuli, tizimi, tor doiradagi hukmdorlar zulmi taraqqiyotga g’ov bo’lib keladi.