O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Ashtarxoniy davlatida iktisodiy munosabatlar.
Ashtarxoniylar davrida ham davom etgan siyosiy parokandalik, urushlar va o’zaro 
kurashlar mamlakat iqtisodiyotining asosi bo’lgan qishlok xo’jaligiga ham ta’sir etmasdan 
qolmadi. XVIII asrga oid ayrim manbalar Zarafshon va Farg’ona vodiysidagi dehqonlarning 
o’z yerlaridan qochib ketishi holatlari haqida ham ma’lumotlar beradi. Hukmdorlar soliq va 
o’lponlarni o’z vaqtida va doimiy yig’ib olish uchun ham mamlakat iqtisodiyotini ko’tarishga 
harakat qilsalar- da, bu harakatlar aksariyat hollarda samarasiz tugardi. XVII asrning 
boshlariga kelib ko’plab sug’oriladigan yerlar jo’ybor shayxlariga berilgan. Shariat 
qonunlariga ko’ra, suv sotilmasligi va sotib olinishi mumkin bo’lmasada, boy amaldor va 
ruhoniy yer egalari sug’orish kanallarining xo’jayinlari edilar. XVII asr 80-yillarining 
oxirlarida Xiva hukmdorlarining ko’plab xujumlari natijasida kelib chiqqan suv ta’minotining 
buzilishi Ashtarxoniylar davlatidagi ko’pgina viloyatlarda, ayniqsa, Samarqand , Qarshi, 

---

98 
Farg’ona viloyatlarida ocharchilikka sabab bo’ldi. Manba tili bilan aytilganda , “dehqonlarda 
tariq va bug’doy noni yo’q edi”. 
Shayboniylar davrida bo’lgani kabi ashtarxoniylar davrida hamdavlat yerlari 
mamlakai devon, mamlakai podshohi, zamini mamla, mamlakai sultoni, mamlaka 
kabi 
nomlar bilan atalgan.Oliy hukmdor yernisotish, hadya etish yoki vaqf mulkiga o’tkazish 
huquqiga ega bo’lgan. Shartli yeregalari 
suyurg’ol, iqta, tanho, tiul 
kabi nomlar bilan 
atalgan.XVII-XVIII asrlarga kelib suyurg’olning mazmuni o’zgaradi. Budavrga kelib 
suyurg’ol asosan hukmdor xizmatida bo’lgan ruxoniylar-sayidlar, xo’jalar, shayxlar, 
ulamolar, shuningdek shoirlarga hadya qilingan.Mahmud ibn Vali shunday ma’lumot beradi : 
“Agar podsho yerni kimgadirhadya tariqasida bersa, bunday yerlar ulamolar va sayidlarga 
berilsa,suyurg’ol deyiladi, agar harbiylarga berilsa, u holda tanho deyiladi.” 
Bu davrda Toshkent mamlakatining ma’muriy boshqaruv vaiqtisodiy hayotida muhim 
rol o’ynagan bo’lib , bu yerda ichki va tashqi bozoruchun ko’plab mahsulotlar mavjud 
edi.Toshkent , ayniqsa , tog’-kon sanoati 
mahsulotlari , qozoq dashtlari bilan savdo-sotiq munosabatlarida mashhurbo’lganligi 
manbalarda eslatib o’tiladi ..Toshkent atroflarida bog’lar va uzumzorlar mavjud bo’lgan 
.Toshkent qa’lasi tashqarisida Kaykovus chorbog’ijoylashgan. Manbalar bu chorbog’ni “ulug’ 
sultonlar taxtining joyi” va Toshkent hokimlarining qarorgohi sifatida eslatadilar.Toshkentda 
va uning atroflarida turli mamlakatlardan kelgan savdogarlar to’xtashlari uchun 
karvonsaroylar mavjud bo’lgan . Shuningdekkarvonsaroylar Chirchiq daryosi bo’ylab 
ketuvchi tog’ yo’li bo’ylarida ham qad ko’targan.Toshkentning keng dasht hududlari 
chegarasidagi vohada joylashganligi bu davrda ham shahar xo’jaligining rivojlanishi uchun 
katta ahamiyatga ega bo’lgan bo’lsada, manbalar ko’chmanchilarning ko’plab 
hujumlaruyushtirganliklari haqida ham ma’lumotlar beradilarilar. 
Shunday qilib, O’zbekiston davlatchiligi tarixidagi Ashtarxoniylar davri (1601-1736) 
boshboshdoklik, o’zaro kurashlar, mahalliy hokimlarning markazga bo’ysunmasligi davri 
bo’lib, A.Ziyo ta’biri bilan aytganda, siyosiy bekarorlik taxminan yuz yil o’tib sulola inqirozi 
hamda davlatning uchga bo’linishi bilan tugadi. Tashqi aloqalar asosan qo’shni hududlar bilan 
cheklanib qolib, mamlakat jahon texnikaviy taraqqiyotida ro’y berayotgan ko’pgina 
yangiliklardan chetda qoldi shunga qaramasdan madaniy xayotning ba’zi sohalarida 
(me’morchilik, tarixnavislik, adabiy muhit, islom huquki) taraqqiyot jarayonlari kuzatiladi.