O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

manifestini 
o`qib eshittirdi. 
Manifestda odil sudlov hamda xiroj, zakot va boshqa soliqlarni undirishning 
barqaror asoslarini yaratish haqida so`z borgan. Sanoat va savdoni rivojlantirishga e’tibor 
qaratilgandi. Amaldorlarga xizmat yuzasidan vazifalarni ijro etganlik uchun qandaydir 
qo`shimcha muzd olish taqiqlangan holda davlat tomonidan qafiy belgilab qo`yilgan 
maosh ta’sis etildi. 
"Biz tomonimizdan, — deyiladi manifestda, — inchunin, shariat amri bilan 
mamlakatda foydali bilimlarni rivojlantirish va rag`batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar 
ko`riladi". Amir, shuningdek, o`z xazinasidan alohida bo`lgan davlat xazinasi ta’sis etishga 
va davlat ehtiyojlariga kirimlar va chiqimlar aniq hisoblab boriluvchi budjet belgilashga 
ham va’da bergandi. Manifestda bosmaxona ochish, zindonlardan mahbuslarni ozod qilish 
va’dasi berilgan va hatto davlatda o`zini-o`zi boshqarish haqida so`z yuritilgan edi. Ana 
shu maqsadda poytaxtda istiqomat qiluvchi "tiniq fikrli va oqil" odamlardan "assambleya" 
(majlis) tuzuvchi "niillafni saylash ham mo`ljallangan edi. 
Manifest quruq va’dalarsiz hammabop jumlalar bilan tuzilgan bo`lsa-da, jadidlar 

---

256 
safiga katta g`ulg`ula soldi. Yoshbuxoroliklar rahnamolari (manifestni amalga oshirish 
maqsadida tuzilgan qo`mita yoshbuxoroliklar qo`mitasi deb atalgan) keyingi harakatlar 
borasidagi fikr-mulohazalarda so`zni bir joyga qo’ya olmadilar. Boshqalar, ancha radikal 
hisoblangan Fayzulla Xo`jayev, Abdurauf Fitrat va Usmon Xo`jalar yanada chuqur 
islohotlar talab qilib, zudlik bilan namoyish o`tkazishga da’vat etdilar. 
1917-yil 8-aprelda jadidlar Kerki va Buxoroda namoyishlar o`tkazishdi. Buxoroda 
namoyishga to`plangan 150 kishiga Fayzulla Xo`jayev va Abdurauf Fitrat rahbarlik 
qilishgan. Shiorlarda "Yashasin, Amir!" qatorida "Hurriyat, Adolat, Musawat!" qabilidagi 
boshqa daVatlar ham bor edi. 
Ammo namoyishga chiqqanlar arKkacha yetib kelishganida ularni amir 
namoyishchilarga qarshi yo`llagan 200 piyoda va 300 otliq sarboz kutib olgan. Shu bilan 
birga ark ostonasi islohotlarga qarshi chiqqan ancha uyushqoq mullalar tomonidan egallab 
olingan edi. Mullalar 7 mingdan ziyod bo`lib, ark tevaragidagi maydon ularning 
sallalaridan oqarib ko`rinar edi. Mullalar arkka yaqin kelishga botingan har qanday kishini 
o`ldirishga va’da berdilar. Namoyishchilarga toshlar yog`dirilib, ularni do`pposlay va 
haqoratlay boshladilar. 30 dan ziyod namoyishchi hibsga olindi, ko`plariga tan jarohati 
yetkazildi, qolganlari boshqa shaharlarga qochib qutulishdi. 
Buxorodagi voqealar jadidlar uchun sergaklantiruvchi saboqqa aylandi. Ma’rifatli 
hukmdor sifatida tasawur etilgan Sayid Olimxonga e’tiqod abadiy ko`mib tashlandi. 
Rasmiy islohotlar boshlanmasdan oldin to`xtatildi. 
Bu safar amir hukmronligi saqlab qolindi, biroq uning uzil-kesil tugatilishi ikki yilga 
uzaytirildi, xolos.