O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

292-§. Kristallar panjarasi

«Kristallar panjarasi» deganda kristall tarkibini tashkil etishda qatnashuvchi zarrachalarning ma’lum qonuniyatga asosan tartibli holda fazoviy joylashishi tushuniladi (4-rasm).

4-rasm. Galitning kristall panjarasi.

Tugunchaklar kristall panjarasidagi neytral atomlarga yoki zaryadlangan atomlarga (ionlar) yoki atomlar guruhiga (molekulalarga) to‘g‘ri keladigan nuqtalardir (5-rasm).

Tugunchaklar orasidagi masofa mikroskopik bo‘lib, angstrem «Ǻ» deb ataluvchi birlik bilan o‘lchanadi.

1 angstrem «Ǻ» bir santimetrning yuz million bo‘lagidan biridir.

«Tugunchaklar qatori» deganda bir necha tugunchaklarning bir tug‘ri chiziq bo‘ylab bir-biriga nisbatan ma’lum masofada terilgan chizmasini tushunamiz (5-rasm, a).

Tugunchaklar va tugunchaklar qatorining bir tekis yuzadagi moslamali uyushmasi «kristall panjarasining tekis to‘ri» deyiladi (5rasm, b).

5-rasm. Kristall panjarasining tuzilishi.

a) tugunchaklar qatori, b) panjaraning tekis to‘ri, d) elementar katak,

e) kristall panjara.

Elementar kataklar esa kristall fazoviy panjarasi tekis to‘rlarining o‘zaro kesishishidan hosil bo‘lgan parallelopipedlar yig‘indisi hisoblanadi (5-rasm, d).

Elementar katakning shakli uning parametrlariga bog‘liq, ya’ni «a, b, c» kesimlarining o‘lchamiga va ular orasidagi α, β, γ burchaklarining katta-kichikligiga bog‘liq (6-rasm).

6-rasm. Kristall panjarasining elementar katagi (kub shakli).

Masalan, tosh tuzining kristall panjarasida a=b=c yoki α=β=γ=90^o (6-rasm). Yuqorida keltirilgan parametrlar kristallning elementar katagi kub shaklida bo‘lishini ko‘rsatadi.