O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

Inersiya massalarini keltirish. Og‘irlik markazidan o‘tadigan
o‘qqa nisbatan bir necha mi
yig‘ilgan massalarga ega bo‘lgan
mexanik tizimning inersiya momenti deb quyidagiga aytiladi:
i k
i i
i
J mr 2
1
,


=
=
(1.6)
bu yerda: ri — massa mi ning og‘irlik markazidan aylanish o‘qigacha
bo‘lgan eng yaqin masofa.
Amalda bitta jismning inersiya momenti quyidagi formula orqali
hisoblanadi
35
i k
i
i
J m m 2 2
1
,


=
= r = r
(1.7)
bu yerda: m — jism massasi; r — inersiya radiusi. (1.6) va (1.7)
formulalarni bir-biriga tenglashtirib r ni aniqlash mumkin.
1.9- rasm. Elektr yuritmaning kinematik sxemasi.
Inersiya momentini aniqlash uchun keltirilgan va dastlabki
(keltirishgacha bo‘lgan) mexanik tizimlarning kinetik energiyalarining
tengligidan foydalanamiz. Masalan, 1.5- rasmda keltirilgan elektr
yuritma sxemasi uchun quyidagini olamiz:
36
Jkel J J J J
2 2 2 2 2 1 1 2 2 m m
2 2 2 2 2
... ,


w w w w = + + + +
(1.8)
bu yerda: Jkel — tizimning o‘qiga keltirilgan inersiya momenti; J¶,
J1...Jm — dastlabki mexanik tizim qismlarining mos o‘qlardagi inersiya
momenti; w¶, w1, w2 ... wm — dvigatel o‘qi, uzatish qurilmasi va
mexanizmning burchak tezliklari.
Bundan
J J J
j j jm
J J 1 2 m
к ел 2 2 2
1 2
... , = + + + +
(1.9)
bu yerda: j1, ..., jn, jm — dvigatel, uzatish qurilmasining ayrim aylanuvchi
zvenolari va ijrochi mexanizm o‘qlari orasidagi uzatish nisbati.
Hisoblash ishlarini soddalashtirish uchun quyidagi tenglikdan
foydalanamiz:
m m J J J j 2
к ел = d + (1.10)
bu yerda: koeffitsiyent d nafaqat dvigatel o‘qidagi qo‘shimcha
inersiyalarni, balki uzatish qurilmasidagi inersiya momentlarini ham
hisobga oladi. Odatda d = 1,1 dan 1,3 gacha deb qabul qilinadi. Ba’zan
inersiya momenti J o‘rniga siltash momenti GD 2 dan foydalaniladi:
GD 2 = m (2r)2 = 4J,
bu yerda: G — m ta aylanuvchi qismlar massasi.
37
Ilgarilama harakatdagi massalarni harakatga keltirishni kinetik
energiyalarning tengligi asosida bajaramiz. (1.6- rasm)
J J m 2 2 2
kel / 2 / 2 / 2, w = w 
bu yerda: J — dvigatel rotorining va yuk ko‘taruvchi qurilma
barabanining inersiya momenti; w¶ — dvigatel o‘qining burchak
tezligi; m — siljiyotgan yuk G ning massasi; u — yukning chiziqli tezligi.
U holda
g J J m J J 2 2 1
kel = + / w = + , (1.11)
bu yerda: J — massa m ning inersiyasini aylanma harakatga keltirishni
tavsiflovchi ekvivalent inersiya momenti.
1.10- rasm. Yuk ko‘taruvchi qurilmaning
soddalashtirilgan kinematik sxemasi.
38
Yakori ilgarilama harakatlanadigan elektr yuritma mavjud bo‘lib, bu
yurtmada keltirilgan tizimda ilgarilama harakatni saqlab qolish
maqsadga muvofiqdir. U holda keltirilgan statik kuch
Fs = Mmwm/u¶, (1.12)
bu yerda: Mm va wm — ijrochi mexanizm o‘qining qarshilik momenti
va burchak tezligi; u¶ — dvigatel yakorining (rotori) ilgarilama
harakatdagi chiziqli tezligi.
Shunga o‘xshash keltirilgan massa uchun quyidagi tenglikni olamiz:
m m Jm m m1
2 2
kel m/ , = + w = + (1.13)
bu yerda: m — dvigatel rotorining ilgarilama harakatlanayotgan
massasi; m1 — mexanizmning aylanayotgan massalarining keltirilgan
inersiya momentini tavsiflovchi ekvivalent massa.
Mazkur usullar bilan qarshilik momentlari va inersiya massalarini
dvigatel o‘qiga keltirish mumkin.
Agar murakkab mexanik tizimda ayrim qismlar aylanma harakatda,
boshqalari esa ilgarilama harakatda bo‘lsa, u holda aylanma
harakatdagilari uchun bir o‘qqa keltirilgan statik moment va keltirilgan
inersiya momentini topish, ikkinchilari uchun esa, keltirilgan kuch
hamda keltirilgan massani aniqlash kerak. So‘ngra (1.5) va (1.11)
formulalardan foydalanib, keltirilgan tizimning parametrlari aniqlanadi.