O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

8- misol. П-51 rusumli mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli quyidagi pasport ma’lumotlariga Rn = 11 kW, U = 220 V, In = 59 A,
6.7- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelni reostatsiz ishga tushirganda tok va tezlikning o‘tkinchi tavsifi. 1 — nisbiy birliklarda tok egri chizig‘i; 2 — tezlik.
nn = 3000 ayl/min (wn = 314 rad/s), J = 0,0873 kg•m2, hn = 0,845 ega bo‘lib, ikki pog‘onali ishga tushirish reostati yordamida ishga tushiriladi.
237
Agarda Mq = 0, 5 Mn va mos ravishda yuklama statik toki Is = 0,5 In
bo‘lsa, ishga tushirilayotganda w = f (t) va i = f (t) grafigi hisoblab
qurilsin.
Yechimi: dvigatelning nominal qarshiligi
Rn
220
59
= =3,73 W.
Yakor qarshiligi
Ry = 0,5(1-0,845)3,73 = 0,288 W.
Ishga tushirish qarshiligini grafik usulda hisoblaymiz (6.8- rasm).
Maksimal ishga tushirish tokini
I1 = Imaks = 2 In = 118 A deb belgilaymiz.
Ikki pog‘onada ishga tushirish uchun grafik usulda minimal ishga
tushirish (qarshilikni chiqarish) tokini tanlaymiz:
I2 = Imin = 0,78 In = 46 A
6.8- rasm bo‘yicha ishga tushirish qarshiligini aniqlaymiz:
Rpl = 0,3•3,73 = 1,11 W;
Rp2 = 0,12•3,73 = 0,45 W.
Dvigatel koeffitsiyenti:
238
U I R
С n ya
n
220 59 0,288
314
0,645B s/ rad;


w
= = =
U
0 C
220
0,645
w = = = 341 rad/ s;
O‘tkinchi jarayon grafigini quyidagi tenglamalar asosida
hisoblaymiz:
w = wq + (wbosh- wc) e-t/TM,
i = Iq + (Ibosh- Ic) e-t/TM.
Birinchi ishga tushirish pog‘onasi uchun:
w = wq1 + (0- wq1) e-t/TM,
i = Iq + (I1- Iq) e-t/TM.
Yakor zanjirining to‘liq qarshiligi:
R1 = 0,288 + 1,11 + 0,45 = 1,848 W
Elektr mexanik vaqt doimiysi:
JR
C
Т м1 2 2
0,0873 1,848
0,645
0,39 s. 
= = »
Iq = 0,5 In = 0,5•59 = 29,5 A toki mos keladigan turg‘un tezlik 6.8-
rasmga muvofiq wq1 = 254 rad/s.
239
6.8- rasm. Ishga tushirish reostatlarini hisoblashga
doir grafik.
Birinchi ishga tushirish pog‘onasi uchun hisoblash formulalari
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
w = 341-341e-t/0,39;
i = 29,5 + (118-29,5)e-t/0,39 = 29,5 + 88,5 e-t/0,39.
Birinchi pog‘onada ishga tushirish vaqti:
I I
t T
I I
1 q
1 м1
2 q
118 29,5
ln 0,39ln 0,62s.
46 29,5


= = =
Hisoblash formulalariga t ning t = 0 dan t = 0,62 s gacha bo‘lgan
qiymatlarini qo‘yamiz.
Hisoblash natijalarini 4- jadvalda kiritamiz.
4- jadval
240
t, s 0 0,2 0,3 0,4 0,5 0,62
w, md/ s 0 10 140 161 185 203
i, A 0 83,2 69,8 62,1 53,7 46 l
Ikkinchi ishga tushirish pog‘onasi uchun o‘tkinchi jarayon
tenglamasi:
w = wq2 + (w2- wq2) e-t/Tm2,
i = Iq + (I1- Iq) e-t/Tm2.
Yakor zanjiri qarshiligi:
R2 = 0,288 + 0,45 = 0,738 W
Elektr mexanik vaqt doimiysi:
Т м2 2
0,0873 0,738
0,645
0,16 s. 
= »
O‘rnatilgan tezlik wc2 = 308 rad/s.
Ikkinchi pog‘onada ishga tushirish vaqti:
I I
I I
t T 1 q
2 м2
2 q
118 29,5
46 29,5
ln 0,16ln 0,16 1,6 0,26s.


= = = =
Ikkinchi pog‘ona uchun hisoblash formulalari:
241
w = 308 + (203-308)e-t/0,16=308-105e-t/01,6
i = 29,5 + 88,5e-t/0,16.
Bu formulalarda t t = 0 dan t = 0,26 s gacha o‘zgaradi.
Hisoblash natijalari 5- jadvalda keltirilgan.
5- Jadval
t, s 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,26
w, rad/ s 203 227,5 248 262 277 284
i, A 118 95 78 64,5 53,7 46
Uchinchi ishga tushirish pog‘onasi (tabiiy tavsif bo‘yicha) uchun
hisoblash yuqoridagiga o‘xshash olib boriladi:
R3 = Rya = 0,288 W;
wq3 = 328 rad/s; t3 » 4TM3 = 40,06 = 0,24 s;
w = 328 + (281-328)e-t/0,06 = 328 - 47e-t/0,06;
i = 29,5 + 88,5 e-t/0,06.
Hisoblash natijalarini 6- jadvalga kiritamiz.
6-jadval
t, s 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,24
w, rad/ s 286 310 320 326 327 327,6
i, A 118 69,2 47,4 39,33 32,77 31,7 l
6- jadvaldagi ma’lumotlar bo‘yicha 6.9- rasmda qidirilayotgan
w = f (t); i = j(t) o‘tkinchi jarayonlar qurilgan.
242
6.9- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelni ishga tushirishdagi w = f (t) va i = j(t) grafiklari.