O o ’ ’ z z b b e e

O.Morgenshtern, F.Naytlar riskga quyidagicha yondashganlar: «Risk va noaniqlilik 
kategoriyasi iqtisodiy munosabatlarda katta rol o‘ynaydi. Xo‘jalik faoliyatining ajralmas 
qismi bo‘lgan noaniqlilik barcha murakkab va muxim iqtisodiy xodisalarning asosida 
yotadi. Noaniqlilik mohiyati riskda namoyon bo‘ladi». 
O‘tgan asrning 20-yillarida F.Nayt birinchilardan bo‘lib daromad doim noaniqlilik 
bilan bog‘liq degan fikrni olg‘a suradi. P.Samuelson esa, quyidagilarni ta’kidlagan: 
«Noaniqlilik qarama-qarshiliklar natijasida kelib chiqadi, ya’ni insonlar nimalarni 
kutmoqdalar-u, nimalar sodir bo‘lmoqda, buning natijasi esa foyda yoki zararda namoyon 
bo‘ladi». 
Samarali tashkil qilingan bozor iqtisodiyotida mahsulot ishlab chiqarish kam xarajat 
qilish bilan, uning taqsimoti esa bozor talabiga asosan amalga oshiriladi. Raqobat 
korxonalarning xarajatlarini iloji boricha minimum darajagacha kamaytirishga, tovarlar 
ishlab chiqarishni strategik rejalashtirishga va faqat bozor talabiga mos keluvchi tovarlar 
ishlab chiqarishga majbur qiladi.
Ma’lumki, faqat iqtisodiy erkinlik, mulkchilik xuquqi, raqobat va boshqa bozor 
atributlari mavjud bo‘lgan xolda iqtisodiyot samarali bo‘lishi mumkin.
Bozorning eng muhim atributlaridan biri – bu iqtisodiy erkinlik hisoblanadi. Bozor 
munosabatlari sharoitida iqtisodiy erkinlik asosida faoliyat ko‘rsatish makro, mezo va 

---

6
mikro darajada turli xil risklarga bog‘liq bo‘ladi. Agar O‘zbekistonda davlat taktikasini 
shartli ravishda: 
- davlat boshqaruvi bilan bozor mexanizmining samarali bog‘lanishi bo‘yicha; 
-ichki ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni saqlab qolgan holda raqobatbardosh soxalarni 
rivojlantirish, tadbirkorlik yo‘lini tanlash; 
- aholi daromadlarini adolatli taqsimlash yo‘nalishini bosh yo‘nalish deb tanlash 
kabilar bo‘yicha o‘tkazilishini inobatga oladigan bo‘lsak, shu ochiq maqsadli siyosat 
modelida ham bir necha gurux risklar – ijtimoiy-siyosiy, fiskal-monetar va iqtisodiy 
risklarning bo‘lishi muqarrar. 
Risk tadbirkorlik faoliyatining eng asosiy elementlaridan biri hisoblanib, u keng 
ma’noga ega bo‘lgan ko‘p qirrali tushuncha. SHuning uchun bank faoliyatining 
samaradorligiga 
erishish, 
uning 
moliyaviy 
barqarorligini 
ta’minlash 
uchun 
iqtisodiyotdagi mavjud risklar, ularning bank faoliyatiga ta’sir qilish tomonlarini chukur 
o‘rganib chiqish zarur. 
Iqtisodiyotning tabaqalashgan darajasida risklarni quyidagicha ta’riflash mumkin: 
- iqtisodiy risk; 
- ijtimoiy-siyosiy risk; 
- fiskal-monetar risk. 
Iqtisodiy risk deganda, umumiy yirik tizim va uning tarkibi rivojlanishida, shu 
jumladan, agar bunday tizimning umumiqtisodiy muvozanatini va uning YAIMning 
o‘sish sur’atini jahon bozorida raqobatbardosh mahsulotni chiqarish orqali o‘rnatish 
maqsadi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda ishlab chiqarish shakllarini oqilona uyg‘unlashuvini 
tanlashda yuzaga keladigan risklar majmui tushuniladi, davlatning antitsiklik usullar va 
boshqalardan foydalanib samarali chora-tadbirlar o‘tkazishini taqozo qiladi (iqtisodiy risk 
4-rejada olohida ko‘riladi).

---

7