О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

hosil bo'ladi.
YoMdoshning hosil bo‘ lishi bilan ona qornida rivojlanishning homila 
davri
boshlanadi (96-rasm). Yo'ldoshdagi kapillarlar orqali ona organizmi bilan 
homila oVtasida gaz va oziq moddalar almashinib turadi.
Homilaning rivojlanishi. 
Homila bachadonda tez rivojlanib, bir oylikda uning 
boshi tanasining uchdan bir qismini tashkil etadi; ko‘zlari shakllana boshlaydi. Bir 
oylik homilaning barmoqlari bo'ladi. 2 oylik homila 3 cm ga yetadi, uning ko‘rinishi 
odamga o‘xshaydi. 3 oylik homilaning deyarli barcha organlari rivojlangan bo‘ ladi. 
4—5 oylik homilaning yuragi ura boshlaydi. Bu davrdan boshlab homilaning o‘ sishi 
tezlashadi. Homilaning og‘ irligi 5 oylik davrida 500 g, tug‘ ilishidan oldin 3 3,5 kg 
ga yetadi (97-rasm).
Bolaning tug‘ ilishi. 
Tug
1
ish gipofiz bezi ishlab chiqaradigan gormon bilan 
bog'liq Gormon ta’sirida bachadon devori kuchli qisqarib, to‘ lg‘oq boshlanadi. 
Muskullar qisqarishi tufayli homila bachadondan jinsiy qin tomonga suriladi.
12- Biologiya (Odam va uning salomatligi), 8-siiif
к 177

---

97-rasm.
Homilaning bachadondagi
96-rasm.
Bachadondagi homila. 
holati: 1 -y o id o sh , 2 - kindik ipi.
Tug‘ ilgan chaqaloqning yig‘ isi uning o'pka bilan nafas ola boshlaganligini bildiradi. 
Doya - akusher chaqaloqning kindigini kesib, yoidoshdan ajratadi va kesilgan 
kindik uchini bogiab qo‘ yadi.
Homiladorlik - bo‘ lg‘ usi farzandning bachadonda rivojlanish davri boiib, 
270-280 kun davom etadi. Menstruatsiya siklining to‘ xtashi, uyqu bosishi, ko‘ngil 
ay nab turishi, sut bezlarining yiriklashuvi homiladorlikning asosiy belgilari 
hisoblanadi. Homilador ayol shifokor nazorati ostida boiadi,
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib W ring:
1. Murtak hosil boiish jarayonlarini tartib bilan yozing: 
A
murtak 4—5 kundan so‘ng 
bachadonga tushadi, В - urug‘ hujayralardan biri tuxum hujayrani urugiantiradi, 
D - murtak bachadon shilliq qavatiga yopishadi, E - urug‘ hujayralar bachadon 
nayiga o‘tadi, F - tuxum hujayra bachadon tomonga harakadana boshlaydi, H - urug‘ 
hujayralar jinsiy qinga tushadi, G - tuxum hujayra ketma-ket boiinib, murtakni 
hosil qiladi.
2. Murtak va homilaning rivojlanishi jarayonlarini tartib bilan ko'rsating: A - vorsinkali 
parda ichida yana bitta parda o‘sib, pufak hosil qiladi, В - homila davri boshlanadi, 
D 
- vorsinkalar va bachadon devori shilliq pardasi o'zaro yopishib, yoldosh hosil 
qiladi, E - vorsinkalar bachadon devori shilliq pardasiga chuqurroq botib kiradi, 
F - murtak parda sirtida vorsinkalar hosil boiadi, G - murtak pufak ichida suzib 
yuradi, H - murtak hujayralari murtak pardasini hosil qiladi, J - vorsinkalar murtak 
pardasi bachadon tomonida saqlanib qoladi.
178

---

60-§. Bolaning o‘sishi va rivojlanishi
Odam organizmining rivojlanish davrlari. 
Ona suti chaqaloqqa juda foydali 
bo'lib, uning tarkibida chaqaloqning sog‘ lom o‘sishi uchun zarur bo‘ lgan barcha 
moddalar mavjud. Shuning uchun ona sutini emadigan bolalar yaxshi o'sib 
nvojlanadi, kam kasal bo‘ladi. Chaqaloq tug‘ ilgandan so'ng 16-18 yoshgacha 
bolalik, 16-21 yoshgacha yigitlik yoki navqironlik, 2 2-60 yosh yetuklik, 60-75 
yosh keksalik va 75 yoshdan yuqorisi qarilik davri deb ataladi. Bolalik davri o‘ z 
navbatida chaqaloqlik, go‘ daklik, maktabgacha tarbiya yoshi, kichik maktab yoshi, 
o‘ smirlik davrlariga ajratiladi.
Chaqaloqlik davri. 
Bu davr bola tug‘ ilganidan boshlab bir oylik muddatni o‘ z 
ichiga oladi. Bola tug‘ ilishi bilan uning kichik qon aylanish doirasi, nafas olish va 
ovqat hazm qilish sistemalari ishlay boshlaydi.
G o‘daklik davri. 
Bu davr bir oydan boshlanib, bir yoshgacha davom etadi. Bir 
oylik bola chiroqqa, qimirlayotgan narsalarga qaraydi. Uch oylikda tovush chiqqan 
tomonga boshini buradi va kuladi, onasi va o‘yinchoq tomonga talpinadi, boshini 
tik tutadigan bo'ladi. Bola 5 oylik bo‘ lganida o‘z yaqinlarini taniy boshlaydi, 
ulami ko'rganda kuladi va qiyqiradi, o‘yinchoqlari bilan o‘ynaydi. 6—7 oylikda 
bolaning sut tishlari chiqa boshlaydi. Yetti oylik bola emaklaydi va bemalol 
o‘ tiradi.