О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Bosh miya kasalliklari. Gipertoniya
(qon bosimining ko'tarilishi) va ateroskle- 
roz (qon tomiri nayining torayib qolishi) kasalliklarida miyada qon aylanishi- 
ning buzilishi yoki kapillar qon tomirlari yorilib, miyaga qon quyilishi mumkin. 
Oqibatda miyaga keladigan kislorod va oziq moddalar kamayib, miyaning ishi 
buziladi. Qo‘l va oyoqni harakatlantiradigan markazlar shikastlanganida organlar 
harakatlanmasdan, tarashadek qotib qoladi.
Ba’zan miya chayqalishi, qattiq qo'rqish, qon ketishi yoki kuchli og‘riq ta’sirida 
odam hushidan ketishi mumkin. Bunday holatda dastlab odamning boshi aylanadi, 
ko‘z oldi qorong‘ilashadi, rangi oqarib, sovuq ter bosadi, yurak urishi va nafas 
olishi sekinlashadi. Hushidan ketgan odamning boshini past qilib, orqasi bilan 
yotqiziladi. Uning ko‘ngli aynisa, yonboshiga yoki qorni bilan yotqiziladi, yoqasi
136

---

yechilib, yuziga suv purkaladi va novshadil spirti yoki sirka hidlatiladi. Chaqaloq 
tug‘ilayotganida tug‘ilish yo'lida kalla suyagining siqilishi sababli ham bosh miya 
shikastlanishi mumkin,
Chaqaloqning ona qornida rivojlanishi davrida onaning yuqumli kasalliklar 
bilan og‘rishi ham nerv sistemasining buzilishiga olib kelishi mumkin. Masalan, 
kalla suyagi va bosh miya yarimsharlarinmg rivojlanmasdan qolishi (
mikrosefa-
liya)
shunday kasallik hisoblanadi. Nerv sistemasi ishining buzilishida kimyoviy 
moddalar, hayvonlar zahari, zamburug‘lar, spirtli ichimliklar va narkotik moddalar 
bilan zaharlanish ham sabab bo'lishi mumkin.
Alkogol va narkotik moddalar nerv hujayralariga oson kirib olish xususiyatiga 
ega. Bu moddalar uzoq vaqt iste’mol qilinganida tez nohud bo‘ladi. Buning 
natijasida nerv sistemasi bo‘ylab nerv impulslarining uzatilishi izdan chiqadi, 
miyaga keladigan informatsiyaning saralanishi va qayta ishlanishi buziladi. 
Sezuvchi va harakatlantiruvchi neyronlar o‘rtasidagi bog‘lanishning buzilishi 
odamning tashqi muhit ta’siriga reaksiyasini sekinlashtiradi.