О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko'ring:
1. Tiriklikning tuzilish darajalarini eng kichigidan boshlab tartib bilan yozing: A -
organ, В - funksional sistema, D - to‘qima, E - hujayra, F - organlar sistemasi, 
G - organizm.
2. Organizmda mavjud bo‘shliqlar va ularda joylashgan organlarni juftlab yozing: A -
miya qutisi, В umurtqa pog'onasi nayi, D ko‘krak qafasi, E qorin, F chanoq, 
G - og‘iz, H - burun, J - ko‘z kosasi; 1 - til, tish, 2 - bosh miya, 3 - kekirdak, 
o‘pka, yurak, halqum, 4 oshqozon, jigar, o‘t pufagi, ingichka ichak, yo‘g‘on ichak,
5 - ko‘z, 6 - hid bilish, 7 - yo‘g‘on ichak, ayirish va jinsiy organlar, 8 - orqa miya.
0 ‘ylab javob bering:
1. Odam organizmi to‘qimalar, hujayralar, organlardan iborat Nima sababdan mus- 
kullar, suyaklar va boshqa to'qimalami organ deyish mumkin emas?
2. Bir xil tuzilishga ega bo‘lgan hujayralardan organlar hosil bo‘lishi mumkinmi?
16

---

II BOB. ORGANIZM FUNKSIYASINING BOSHQARILISHI,
SEKRETSIYA BEZLARI
5-§. Organizm funksiyasining gumoral va nerv boshqarilishi
Organizm - bir butun sistema. 
Organizmdagi hujayralar, to‘qi malar, organlar 
va organlar sistemalari o‘zaro muvofiqlashgan bir butun sistema holatida ishlaydi. 
Bunday muvofiqlashuv gumoral (lot. 
gumor —
suyuqlik), ya’ni qon, limfa va 
to‘qima suyuqligiga sekretsiya bezlari ajratib chiqaradigan kimyoviy moddalar -
gormonlar
hamda nerv sistemasi orqali amalga oshadi.
Organizm funksiyasining gumoral boshqarilishi. 
Sekretsiya bezlari ishlab 
chiqaradigan kimyoviy moddalar hujayralar, to‘qimalar, organlar va umuman. 
organizmda boradigan barcha jarayonlarni boshqarib boradi. Bu moddalarning 
ko‘pchiligi juda past konsentratsiyada ham organizm ishiga katta fiziologik ta’sir 
ko‘rsatadi. Shu sababdan ular 
biologikfaol moddalar
deyiladi, Organizmda biologik 
faol moddalarni ishlab chiqaradigan maxsus bezlar mavjud bo‘lib, ular 
sekretsiya
bezlari
deyiladi. Bu moddalar organizm funksiyasi tuzilishini barcha darajalarida 
boshqarib boradi. Biologik faol moddalar hujayra, to‘qima, organlar, hatto bir 
butun organizm funksiyasini kuchaytirishi - qo‘zg‘atishi yoki pasaytirishi, ya’ni 
tormozlashi mumkin.
Gormonlar. 
Ichki va aralash sekretsiya bezlarining qonga ishlab chiqaradigan 
biologik faol moddalari 
gormonlar
(yunoncha 
hormao -
qo‘zg‘ataman, harakatga 
keltiraman) deyiladi. Gormonlar qon orqali organizmga tarqalib, organlar va 
organizmda kechayotgan jarayonlarni boshqarib turadi. Ba’zi gormonlar faqat 
ayrim organlarga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, jinsiy gormonlar faqat jinsiy organlar­
ning o‘sishi va rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Boshqa gormonlar, masalan, qalqon- 
simon bez gormoni 
tiroksin,
buyrakusti bezi gormoni 
adrenalin
ko'pchilik organlar 
funksiyasiga ta’sir ko‘rsatadi.