О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

Oyparastlik va letargik uyqu
kasallik hisoblanadi. Oyparastlikda odam tunda 
uyqudan turib yuradi, har xil ishlarni bajaradi, ba’zan devor ustida yuradi yoki 
ko'chaga chiqib, qaytib kelib yotadi. Ertasiga hech narsani eslay olmaydi,
Letargik uyqu to‘satdan chuqur uyquga ketishdan iborat. Bu holat nerv 
sistemasining o‘ta qo‘zg‘ aluvchanligi va tormozlanish, o‘ ta charchash, bosh miya­
ning shikastlanishi, kuchli hayajonlanish, qattiq qo'rqish va chuqur qayg'u bilan 
bog‘ liq bo‘lishi mumkin. Letargik uyquda nafas olish va yurak urishi sekinlashib 
qoladi. Odam hech narsani, hatto og‘riqni ham sezmaydi. Letargik uyqu bir necha 
soat, kun, hafta, oy va hatto yillar davom etishi mumkin. Uyg‘ onish ham xuddi 
uyquga ketish singari to‘ satdan sodir boiadi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ ring:
1. Uyqu holatlaii va ularga mos javoblami juftlab yozing: A - uyqu, В - uyqu fazalari, 
D - sekin uyqu, E - tez uyqu, F - uyqusizlik; 1 - tez-tez va chuqur nafas olinadi, tush 
fantaziyaga boy bo'ladi, 
2
- fiziologik jarayonlar sekinlashib, muskullar bo‘shashadi. 
tush ko'rish mantiqli boiadi, 3 - nerv sistemasini toliqishdan saqlaydigan himoya 
tormozlanishi, 4 - sekin uyqu, tez uyqu, 5 - uyquning buzilishi,

---

2. Uyqu xillari va ularga 
x d s
xususiyatlarni jufflab yozing: A - fiziologik, В - narkotik, 
D - letargik, E - gipnotik uyqu, F - oyparasdik; 1 - to'satdan chuqur uyquga ketish,
2 tunda uyqudan turib yurish, 3 
normal uyqu, 4 
odam ta’sirida yuzaga keladi,
5 - kimyoviy moddalar ta’sirida yuzaga keladi.
Masalani yeching:
Odam umrining uchdan bir qismini uyquda o'tkazadi. Agar shunday bolsa, o‘ rta 
yoshli (72 yosh) odam umrining qanchasini uyquda o‘tkazgan bo‘ladi?
0 ‘ylab javob bering:
Odatda, uyqudagi ko‘pchilik nerv markazlari tormozlangan holatda bo‘ladi:
1. Uxlayotgan ona o‘z chaqalog‘ining bezovtalanishini qanday qilib sezadi?
2. Nima sababdan gipnotik uyquga kirgan kishi gipnozchining barcha buyruqlarini 
beixtiyor bajaradi?
51-§. Nerv faoliyati tiplari, nerv sistemasi gigiyenasi
Oliy nerv faoliyati tiplari. 
Odamlarda bosh miya yarimsharlari nerv mar- 
kazlarinmg qo‘zg‘ aluvchahligi va tormozlanish kuchi, ularning tarqalish tezligi bir 
xil bo‘ lmaydi. Shuning uchun ular aynan bir xildagi voqea va hodisaga turli nuqtayi 
nazardan qarashadi. Odamning faolligi, harakatchanligi, barcha his-tuyg‘ ularining 
majmuyi uning temperamentini tashkil etadi. Bundan 2500 yil oldin Gippokrat 
taklif etgan klassifikatsiyasiga asosan odamlar xolerik (muvozanatlashmagan, oson 
qo‘ zg‘aluvchan), sangvinik (muvozanatlashgan, optimist), oson qo‘zg‘ aluvchan, ya’ni