О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

chamalash refleksini
hosil qiladi. Chamalash refleksi boshqa 
organlarda qo‘zg‘alishni paydo qiladi, oldingi qo‘zg‘algan markazlar tormozlanish 
holatiga o‘tadi. Masalan, quloqlarini ding qiladi, boshini burib qaraydi. It bosh 
miyasidagi ovqatlanish markazi tormozlanib, so‘lak ajralishi to‘xtaydi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Tormozlanish xillaii va ulai uchun xos belgilarni juftlab yozing: A - shartsiz induksion 
tormozlanish; В - himoyalovchi tormozlanish, 
D 
- ichki shartli tormozlamsh; 1 -
mustahkamlanib turilmasa asta-sekin so'nadi; 2 - kuchliroq yangi qo‘zg‘atuvchi 
ta’sirida у uzaga chiqadi, 3 - energiya tugaganida nerv hujayrasi charchaydi.
2. Biologik ahamiyatiga ko‘ra reflekslar guruhi va ularning organizm uchun ahamiyatini 
juftlab ko‘rsating: A - ovqatlanish, В - himoyalanish, D - mo‘ljal olish, E - jinsiy; 
1
- organizmni moddalar va energiya bilan ta’minlash, 
2
- tanish signallami ajratib 
olish, 3 - nasi qoldirish harakatlaii, 4 - noqulay sharoitdan saqlanish.
0
‘ylab javob bering:
1. Tanaffusdan oldin o‘quvchilarning darsga e’tibori kamayib, «jonlanish» boshlanishi 
seziladi. O'qituvchining maktab direktorining hozir sinfga kirishi to‘g‘risida xabari 
ularni tinchlantirdi. Buning sababini tushuntirib bering.
2. Nima uchun ovqatlanayotgan bolaning ishtahasi otasining tanbehidan so‘ng bo‘g‘ilib 
qoladi?
3. Shartli reflekslar, agar shartli ta’sirlovchi bolmasa, asta-sekin so‘nadi. Shartsiz ref­
lekslar ham so‘nishi mumkinmi?

---

47-§. Aql-idrok, tafakkur, so‘z va nutq
Aql-idrok va tafakkur. 
Shartli reflekslarning hosil bo‘lishi va tormozlani­
shi odam bilan hayvonlarda o‘xshash kechadi. Bosh miyaning tuzilishi va hajmi 
jihalidan shimpanze va gorilla odamga birmuncha yaqin turadi. 
0
‘tkazilgan 
tajribalarda shimpanze bir necha yashiklarni ustma-ust taxlab, shiftga osib qo‘yilgan 
bananm olgan, uchta buyumdan boshqa ikkitasiga o‘xshamaganini tanlab olgan 
(73-rasm). Tabiatda gonllalar mayda cho'plarni sindirib olib, tish kovlaganliklari
yoki yassi toshlarni tanlab olib, ularning 
ustida yong‘oq chaqishgani ma’lum. Bu 
kuzatishlar hayvonlar ham turli buyum va 
hodisalar o‘rtasidagi oddiy bog‘lanishni 
tushunishlari, ya’ni ularda sodda aql-idrok 
mavjudligini ko‘rsatadi.
Aql-idrok bosh miya katta yarimsharlari 
po‘stloq qismi faoliyati bilan bog‘liq. Yuk- 
sak sutemizuvchilar va odam bosh miya