О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

87-rasm.
Muvozanat saqlash analizatorining 
tuzilishi: 1 -  chig'anoq, 2 -  ovalsimon 
xaltacha, 3 -yumaloq xaltacha, 4 -  yarim- 
doira naylar, 5 -  eshitish nervi,
6 -
muvozanat saqlash organi nervi,
suyuqlik va retseptorlar joylashgan. Bun­
dan tashqari, xaltachalarda otolitlar -
muvozanat toshchalari bo‘ladi. Odam ha- 
rakatlanganida yoki boshini burganida xaltacha va naychalar ichidagi suyuqlik 
hamda otolitlar holati o‘zgarib, retseptorlarda qo‘ zg‘alish paydo bo‘ ladi. Yarim- 
doira mylar aylanma harakatga sezgir bo‘ ladi. Nerv impulslari vestibular nervlar 
va miya ko‘ prigi orqali miyachaga va yarimsharlar po‘stlog‘ iga uzatiladi.
Ba’zan paroxodda suzayotgan odamning boshi aylanib, ko'ngli ayniydi. «Dengiz 
kasalligi» deb ataladigan bu holat odam boshining ritmik tebranishi natijasida ves­
tibular apparat retseptorlarida to‘ xtovsiz paydo bo'lib turadigan qo‘zg‘ alishlar bilan 
bog‘ liq (
88
-rasm). Vaznsizlik holatida otolitlar retseptorlarga ta’sir qilmay qo‘yishi 
tufayli odam o‘ zini tubsiz jarga qulayotgandek his etib, ko‘ ngli ayniydi. Buning 
oldini olish maqsadida kosmonavtlar maxsus mashqlar yordamida vaznsizlik 
holatiga tayyorlanadi.
88-rasm.
Muvozanat saqlash organi tuzilishi va funksiyasi: I -yarimdoiranay,
2 -
xaltacha, 3 -  otolitlar (ohaktoshchalar), 4 -  tukchali hujayralar, 5 - nerv tolalari. 
0
‘ ng tomonda bosbning har xil holatida muvozanat organining o ‘ zgarishi ko‘ rsatilgan.
169

---

90-rasm.
Tuyg‘ u retseptorlari: I -  siypalash,
2 -
harakat sezish, 3 -  og'iiq sezish, 4 -  teri