O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

 
To‘g‘ilish, o‘lim va tabiiy ko‘payish koeffitsiyentlari (aholining 1000 kishiga 
nisbatan 2016-yilgi ma’lumotlar) 
 
 
To‘g‘ilish 
vaqti 
O‘lish 
koef. 
Tabiiy 
o‘sish. 
koef 
Gudak- 
lar  o‘limi 
koef. 
O‘rtacha umr davri 
erkak 
lar 
ayollar 
Butun dunyo 
24 
9 
15 
62 
64 
68 
Afrika 
41 
13 
28 
90 
53 
56 
Amerika 
22 
7 
15 
34 
69 
74 
SH.Amerika 
15 
9 
6 
8 
72 
79 
Markaziy Amerika 
29 
5 
24 
37 
18 
74 
J. Amerika  
25 
7 
18 
47 
65 
71 
Karib havzasi 
23 
8 
15 
39 
67 
72 
Osiyo 
24 
8 
16 
62 
64 
67 
Javnubiy-G‘arbiy 
Osiyo 
31 
7 
24 
51 
65 
69 
O‘rta  va  Janubiy 
Osiyo 
31 
10 
21 
79 
60 
61 
Janubi-Sharqiy 
Osiyo 
26 
8 
18 
53 
62 
66 
Sharqiy Osiyo 
17 
6 
11 
40 
68 
72 
Rossiya 
9 
16 
7 
19 
59 
72 
Avstraliya 
va 
Okeaniya 
19 
8 
11 
24 
71 
74 
Yevropa 
11 
11 
0 
10 
70 
77 
 
Aholining soniga tabiiy ko‘payish  bilan birga uning  mexanik harakati  yoki  migratsiyasi 
ham ancha ta’sir ko‘rsatadi. Migratsiyaning sababi turlicha bo‘lishi mumkin. 
Asosiy  sabab  iqtisodiy  sababdir,  lekin  siyosiy,  diniy  va  boshqa  sabablar  ham  bo‘ladi. 
Agar  aholi  ikki  davlat orasida  ko‘chib  yursa  tashqi  migratsiya  bir  davlat  doirasida  bir  joydang 
ikkinchi joyga ko‘chib yursa, ichki migratsiya deb ataladi. Agar boshqa bir davlatga doimiy yoki 
uzoq  muddat  yashash  uchun  ko‘chib  kelinsa  emigratsiya  deb  ataladi.    O‘zi  yashab  turgan 
davlatdan  boshqa  davlatga  doimiy  yoki  uzoq  muddatga  yashash  uchun  ketilsa  emigratsiya  deb 
ataladi.  Kelganlar  (immigrantlar)  bilan  ketganlar  (yemmigrantlar)  orasidagi  farq  migratsiya 
saldosi  deb  ataladi.  Agar  migratsiya  saldosi  musbat  bo‘lsa  immigratsiya  emmigratsiyadan, 
manfiy bo‘lsa emmigratsiya immigratsiyadan ustun bo‘ladi. 

---

Aholining  tashqi  migratsiyalari  juda  qadim  zamonalarda  vujudga  kelgan  bo‘lib,  o‘rta 
asrlarda  buyuk  geografik  kashfiyotlar  bilan  bog‘liq  ravishda  davom  etgan,  lekin  kapitalizm 
davrida  u  juda  rivojlandi.  Eng  “katta  migratsiyasion  portlash”  XIX  asrda  boshlandi.  Yevropa 
asosiy emigratsiya markazi bo‘lib qolgan edi. Emiratsiya boshlangan vaqtdan to ikkinchi jahon 
urushigacha  Yevropadan  60  mln.  odam  ko‘chib  ketdi.  Ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  tashqi 
migratsiyalar  geografiyasi  sezilarli  o‘zgardi.  AQSH,  Kanada,  Avstraliya,  Yangi  Zelandiya, 
shuningdek  Isroilga  doimiy  yashash  uchun  immigratsiyalar  hamon  kelayotgvan  bo‘lsa  ham, 
qit’alararo migratsiya umumiy miqdori kamaydi. Lekin qit’alar ichidagi migratsiyalar kuchaydi. 
Shu  bilan  birga  mehnatkashlar  migratsiyasi  deb  ataluvchi  ko‘chishlar  ayniqsa  keng  tus  oldi. 
Ayniqsa  G‘arbiy  Yevropa  o‘ziga  ishchi  kuchini  tortadigan  asosiy  hududga  aylandi.  Undan 
tashqari Shimoliy Amerika hamda neft chiqaruvchi arab mamlakatlari ham asosiy ishchi kuchini 
qabul  qiluvchi  hududlar  hisoblanadi.  XX  asrning  ikkinchi  yarmida  tashqi  migratsiyaning  yangi 
shakli,  ya’ni  “bilak  kuchi”  ning  ketishidan  farq  qiluvchi  “oqillar  ketishi”  deb  nom  olgan 
migratsiya paydo bo‘ldi. Bu ko‘chib ketishning mohiyati xorijiy olimlar muhandislar, vrachlar va 
boshqa  xil  yuqori  malakali  mutaxssislarni  yuqori  to‘lanadigan  mamlakatlarga  ketishidir.  Bu 
migratsiya turini qabul oluvchi eng markazlardan biri AQSH dir. aholi ichki migratsiyasining bir 
qancha turi  mavjud bo‘larga aholining qishloq  joylardan shaharlarga ko‘chib kelishi kiradi. Bu 
hol  migratsiyaning  ko‘lami  hozirgi  vaqtda  shunchalik  kattalashib  ketdiki,  uni    “XX  asrda 
aholining buyuk ko‘chishi” deb ataladigan bo‘ldi.