O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

1993 yil 
1996 yil 
1997 yil  
2002 yil 
                                      Ekin maydonlari, ming gektar 
Jami ekin maydonlari 
4229,7 
4007,0 
4116,2 
3540,8 
Jumladan, g‘alla ekinlari 
1280,3 
1740,5 
1757,3 
1393,7 
Texnika ekinlari 
1731,8 
1525,1 
1536,0 
1462,2 
Paxta 
1695,1 
1487,3 
1511,9 
1421,0 
Kartoshka  
44,5 
44,3 
57,4 
48,9 
Sabzavot 
151,9 
131,0 
129,1 
127,5 
Poliz ekinlari 
48,1 
39,3 
35,9 
37,3 
                                  
Dehqonchilik  mahsulotlari yetishtirish(ming.t) 
Don  
2142,4 
3562,0 
3775,6 
3550,8 
Shu jumladan bug‘doy 
876,0 
2741,8 
3073,0 
4967,4 
Paxta  
4234,5 
3350,1 
3645,0 
3122,4 
Kartoshka  
472,4 
513,5 
691,9 
777,2 
Sabzavot  
3038,7 
2497,4 
2384,2 
2953,0 
Poliz ekinlari  
622,3 
469,7 
367,6 
475,4 
Meva  
560,1 
604,8 
547,7 
818,5 
Uzum  
381 
478,3 
511,5 
516,4 
 
Dehqonchilik. 
O‘zbekiston  qishloq  xo‘jaligining  yetakchi  tarmog‘i,  dehqonchilikning 
qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotdagi hissasi 65-70 foizni tashkil qiladi. Mamlakat tabiiy-iqtisodiy 
sharoitiga  ko‘ra,  uning  turli  mintaqalarida  aholi  so‘g‘orish  va  lalmikor  dehqonchilik  bilan 
shug‘ullanib kelgan. 
Lalmikor  dehqonchilik  maydoni  1  mln.  ga  dan  ko‘p  bo‘lib,  ular  asosan  adir  zonalarda 
joylashgan.  Bu  yerlarda  bo‘g‘doy,  tariq,  no‘xat,  ko‘njut,  zig‘ir,  lalmi  qovun  va  tarvuz  ekiladi, 
bog‘dorchilik qilinadi. 
Sug‘oriladigan  yerlar 1941 yilda 1,8 mln.ga bo‘lsa, Mirzacho‘l, Qarshi, Jizzax, Surxon-
Sherobod  cho‘llarining  o‘zlashtirilishi,  Markaziy  Farg‘onada  yangi  yerlar  ochilishi  natijasida 
1998 yilga kelib 4,2 mln.ga dan oshdi. 
Sug‘oriladigan  yerlar  jami  yer  resurslarining  atigi  9,3  foizini  tashkil  qiladi,  ammo 
dehqonchilik yalpi mahsulotining 98,5 foizini beradi. 
 Respublikada  dehqonchilikning  yetakchi  tarmog‘ini  paxtachilik  tashkil  etadi. 
Paxtachilikning  pirovard  asosiy  mahsuloti  –  paxta  tolasi  va  paxta  moyidir.  1  t.  paxta  xom 
ashyosidan  o‘rtacha  320-350  kg tola  (3500  m
2
  gazlama),  10  kg  momiq,  620  kg  chigit  olinadi. 
O‘z navbatida 620 kg chigitdan 110 kg moy, 225 kg kunjara, 175 kg shulxa, 35 kg linb, 30 kg 
tuk (delint) chiqadi. Umuman g‘o‘zadan olinadigan mahsulotlar asosida sanoat usulida 1200 dan 
ko‘proq, turli mahsulotlar ishlab chiqarish mumkin. 
O‘zbekiston  jahonda  (AQSHdan  keyin)  paxta    tolasi  eksport  qiladigan  eng  yirik 
mamlakat.  Paxtachilik  agrosanoat  majmui  respublika  xalq  xo‘jaligining  70  foizdan  ko‘proq 
tarmoqlari  bilan  texnika  va  texnologik  jihatdan  bog‘liq.  O‘zbekiston  paxtachiligi  mamlakatda 
mustaqillik  qo‘lga  kiritilishi  bilan  o‘z  geografiyasini  birmuncha  qisqartirdi.  G‘o‘za  1986  yilda 
2091,2  ming.ga  yerga  ekilgan  bo‘lsa,  1998  yilda  1521,6  ming.ga  yerga  ekildi.  O‘zbekiston 
paxtachiligini 2001 yil bo‘yicha tahlil qiladigan bo‘lsak, paxta 1452,1 ming.ga ekin maydoniga 
ekilgan  bo‘lib,  yalpi  hosil  3264,6  ming.  t,  o‘rtacha  hosildorlik  23,3  s/ga  tashkil  qilgan.  Paxta 

---

75 
xom  ashyosini  yetishtirishda  Andijon,  Farg‘ona,  Buxoro,  Qashqadaryo,  Surxandaryo 
viloyatlarining salmog‘i katta.  
So‘nggi 
yillarda 
paxta 
hosildorligini 
oshirish 
mahsadida, 
paxtachilikni 
mexanizatsiyalash,  kimyolashtirishni,  undan  tashqari  g‘o‘za  seleksiyasi  va  urug‘chiligini 
yaxshilash chora-tadbirlari olib borilmoqda. 
Dehqonchilik aholini bevosita oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda birlamchi o‘rin 
tutadi. Undan tashqari chorvochilikning yem-xashak  bazasi ham hisoblanadi. 
Respublika donchiligi ko‘p xil ekinlar turini o‘z ichiga oladi. Don olish uchun bug‘doy, 
arpa, javdar, sholi, suli,makkajo‘xori, oq jo‘xori, tariq, dukakli don ekinlari-no‘xat, mosh, loviya, 
yeryong‘oq, moyli don ekinlari-zig‘ir, kunjut, soya, yeryong‘oq, kunjut, maxsar, kungaboqar va 
boshqalar  yetishtiriladi.  G‘allachilik  mustaqillikdan  so‘ng  yanada  rivojlandi.  2002  yilda 
mamlakatning  lalmikor,  shartli  so‘g‘oriladigan  va  so‘g‘oriladigan  zonasida  salkam  1,53  mln.ga 
yerga  bo‘g‘doy  ekildi  va  5,5  mln.  tonna  hosil  yig‘ib  olindi.  O‘zbekiston  g‘allachiligida 
sholikorlikning ham o‘rni katta. Respublikamizda Xorazm viloyatiga sholi ekish maydonlarining 
va yalpi hosilining 43,2 foizi, Qoraqalpog‘iston Respublikasiga 37 foizi to‘g‘ri keladi. 1998 yilda 
mamlakatda  salkam  150  ming.ga  yerga  sholi  ekilgan  va  346,5  ming  tonna  hosil  olingan. 
Umuman  olganda  g‘alla  ekinlaridan  mo‘l-hosil  olish  uchun  uning  yangidan-yangi  navlari 
yaratilmoqda. 
Toshkent  viloyatining  yuqori  Chirchiq  va  Quyi  Chirchiq  tumanlarida  kanopchilik 
rivojlangan,  bu  o‘simlik  poyasidan  tola,  gazlama,  qop,  brezent,  kanop  arqon  va  boshqa 
mahsulotlar  tayyorlanadi.  Mamlakatimizning  ayrim  hududlarida  aholi  tamakichilik  bilan 
shug‘ullanadi.  Samarqand  viloyatining  Urgut  tumani  tamakichilikka  ixtisoslashgan. 
Respublikamizning tabiiy iqlim sharoiti kartoshka, sabzovat, poliz ekinlarini yetishtirishga qulay 
hisoblanadi.  Kartoshkaning  yalpi  hosili  2001  yilda  744,4  ming.  tonnani  tashkil  etgan.  Yalpi 
hosili saomog‘i bo‘yicha Samarqand viloyati 23,9%, Toshkent viloyati 17,3%, Farg‘ona viloyati 
10,7%, Namangan viloyati 10,5% ni tashkil qilgan holda respublikada salmoqli o‘rinni egallaydi. 
O‘zbekistonning  agroiqlim  issiq  resurslari  har  qanday  meva  va  uzum  donasining  qandlik 
darajasini oshirishga qodir. 
Mamlakatimizda  2002  yilda  o‘rtacha  842,9  ming.t.  meva  va  500  ming,t.  atrofida  uzum 
hosili yig‘ib olindi. Mevachilikda Andijon (20 foiz), Samarqand, Namangan, Farg‘ona, Toshkent 
(11-12) viloyatlarining, uzumchilikda esa Samarqand (27 foiz) viloyatining salmog‘i kattadir. 
Chorvachilik.
 
O‘zbekisiton 
chorvachilikning 
qadimiy 
markazlaridan 
biri. 
Respublikaning  tuproq  va  tabiiy  iqlim  sharoitlari-unumdor  sug‘oriladigan  yerlar,  bepoyon  qir-
adirlar,  dasht-cho‘l  va  tog‘  oldi  yaylovlari  chorvachilikning  rivojlanishi  uchun  qulay. 
Sug‘oriladigan  yerlarda  asosan  qoramolchilik,  chuchqachilik,  parandachilik,  quyonchilik, 
asalarichilik,  qir-adirlar,  dasht-cho‘l  va  tog‘  oldi  yaylovlarida  esa  qo‘ychilik,  echkichilik, 
yilqichilik, tuyachilik, suv havzalarida baliqchilik rivojlangan. 
Chorvochilikni rivojlantirishning muhim omillaridan biri uning ozuqa bazasi hisoblanadi. 
Shuning uchun yaylovlar holatini yaxshilash, ozuqabop ekinlar maydonini kengaytirish, omuxta 
yem ishlab chiqarishni ko‘paytirishga e’tibor berilmoqda. Mamlakatda yem-xashak ekinlari jami 
ekin maydonining 25 foizini tashkil qiladi. 
Qoramolchilik 
respublika 
chorvachiligida 
yetakchi 
tarmoq. 
 
Respublikada 
yetishtirilayotgan  go‘shtning  to‘rtdan  uch  qismi  va  sutning  hammasini  beradi.  Mamlakatda, 
uning mintaqalararo agroiqlim xususiyatlariga ko‘ra, sut, sut-go‘sht yo‘nalishidagi qoramolchilik 
sohalarida,  yirik shahar atrofii  xo‘jaliklarida hamda yangidan sug‘orilgan  mintaqalarda, go‘sht-
sut, go‘sht yo‘nalishidagi qoramol zotlari esa tog‘ –tog‘oldi mintaqalarida rivojlangan.