O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Animiak, nitratlar va nitritlar
Baliqlarda moddalar almashinuvi, fermentlar ta’siri natijasida, oqsil 
parchalanishi azot ajraladi va organizmdan animiak shaklida chiqariladi. 
Ammiak asosan jabra orqali suvga chiqariladi. Bundan boshqa bare ha 
azot saqlovchi chiqindilar hovuzga tushadi. 0 ‘g‘itlar, o'simlik va hayvon 
qoldiqlari, yeyilmagan ozuqa bakteriyalar ta’sirida ammiakka aylanadi 
(suvda amnion ionlari shaklida bo'ladi). Nitrosomoniya turiga mansub 
bakteriyaning bu turi barcha turdagi suvliklarda uchraydi. U suvdagi 
va balchiqdagi ammoniyni nitritga aylantiradi. Suvda hosil bo'igan nit­
ritlar va ammoniy baliq hayoti uchun toksik (zaharli) hisoblanadi. Bu 
moddalarning suvdagi va chegaraviy normasi ion konsentratsiyasi 0,4 
mg/1 azot ammoniy uchun, suvdagi nitritlar uchun 0,2 mg/1 azot am ­
moniy hisoblanadi. Konsentrlangan azotli ammoniyning 0,5—1,0 mg/1
2 l l

---

suvdagi ko‘rsatkichi ko'pchilik baliq turlari uchun letal hisoblanadi. 
Nitritlarning subletal darajasi baliq uchun xavfli bo‘lib, kislorod bilan 
ta’minlanish pasayadi. Baliq ovqatlanmaydi. Ovqatlanish koeffitsienti 
pasayadi, o‘sish sekinlashadi, kasallikka nisbatan sezuvchanlik oshadi. 
Barcha baliqchilik havzalarida bakteriyaning boshqa turi Nitrosomoniya 
uchraydi. Bu bakteriya o'z faoliyati davomida nitritlarni zaharsizlantirib, 
ancha zararsiz nitritga aylantiradi va tezda zararsiz azotga aylanadi va 
atmosfera havosiga hamda suvga ajraladi. Intensiv hovuzlarda, baliq soni 
kam bo'lgan, ya’ni zichligi past bo'lgan hovuzlarda (baliq mahsuldorligi 
3—5 tonna), tabiiy suvliklarda ham azotning bu qismi doimiy ravishda 
namoyon bo'ladi. U muvozanatlashgan va baliqlar hayoti uchun xavfli 
holat namoyon qilmaydi.
Suv ifloslanishi muammosi hovuzda, sadoq va basseynda baliq sego- 
letkasini tig‘iz o'tkazish natijasida kelib chiqadi. Bunday paytda suv- 
likdagi tabiiy mikroflora ko'p miqdordagi ammoniy va nitridlarni qayta 
ishlay olmaydi. Demak, suvlikda ammoniy va nitridlarning ko'payib 
ketishi baliqlar hayoti uchun xavflidir, zamor (dinamik) hodisasi yuz 
beradi. Baliqshunosning qo'l ostida hovuzlardagi ammoniy va nitrid­
larni tozalovchi maxsus moslama bo‘lmaganda (biologik filtr) u ba­
liq mahsuldorligini 50—100 kg/m3 qilib rejalashtirishi kerak. Buning 
uchun sadoqlarning ahamiyati katta. Sadoqlarda suv sifati suv almashi- 
nib turishi orqali amalga oshiriladi. Suv havzasidagi suv to‘lqini suv- 
ni harakati sadoq uchun biologik filtr hisoblanadi. Sadoq devoridagi 
to'rlar hamma vaqt tozalanib turishi shart. Agarda tavsiyalangan baliq 
zichligi sadoqdagi o'tkazish qoidalariga antal qilinsa, demak, karpning 
mahsuldorligi 0,5—2,0 kg bo'lganda, unda 100—200 ta/m 3 norma deb 
qabtd qilinadi. Masalan, sadoqning hajmi 10 m3 bo'lsa, bunday holatda 
1000—2000 ta karp segoletkasi qo‘yiladi.
Agarda sadoq suvi almashib turilsa aytilgan son bilan baliqlashtirilsa 
unda sadoqda ammoniy va nitritlar konsentratsiyasi to‘g‘risida muam- 
mo bo'lmaydi.