O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Baliqlarning ko‘rish a’zosi
Baliqlarning ko‘z tuzilishi va funksiyasi xuddi boshqa umurtqa- 
lilarning ko'ziga o‘xshash. Yorug’likni qabul qilishi boshqa umurtqa- 
lilarga o’xshaydi. Ba’zi bir baliqlarning ko‘z tuzilishi va funksiyasi 
umumiy tuzilishdan farq qiladi. Bu farq baliqning yashash muhiti bi- 
lan chambarchas bog’liq, ayniqsa suv muhiti bilan. Baliqlarda qovoq 
bo‘lnraydi. Baliq ko‘zi tashqi tomondan ellipsni eslatadi, shox qismi 
to'liq yassi, ko‘z gavhari yumaloq, ko‘z qorachigh diametri niho- 
yatda cheklangan maznuinda o’zgarib turadi. Baliq ko'zining ko’rish 
o'tkirligi nihovatda past, bir necha santimetrdan to bir necha metrga- 
cha ko’ra oladi. Ko'zning to‘r qavatidagi hujayralar yorugiikni qabul 
qiladi. Ko'pchilik baliqlarda ko‘z faoliyati orqali migratsiya paytida 
oriyentirovka funksiyasini bajaradi. Migratsiya paytida o'ljani ko’rish, 
urchish, uvildiriq joyini tashlash, ozuqani tanishda yordami tegadi. 
Ko’pchilik baliqlar ranglarni farqlay oladilar. Bu xususiyat ularda 
shartli refleks hosil qilish imkoniyatini beradi. Aniq ranglarga xos — 
ko‘k, sariq, yashil, ko'kimtir va hokazo.
Baliqlar qattiq jismlarga yaqinlashishi bilan, suv bosiini, baliqlarni 
boshqa tana bilan kontaktda, ayniqsa sezuvchi hujayralar baliq terisida, 
og‘iz yuzasida, lablarda ko‘p sonli bo’ladi.
Loyqa suv baliqlari yoki chuqurlikda yashaydigan baliqlar muhitdagi 
o’zgarishlarni mo'ylovlar yordamida sezadilar (turkiston mo'ylovdori, 
zog‘ora), laqqalarda mo‘ylovlar his a’zosi emas, ta’m a’zosi vazifasini 
bajaradi. His a’zosi o‘ziga xos organ bu yon chiziq bolib, suv harakatini 
sezadi. Baliqlar mexanik jarohatlarni va og’riqni boshqa umurtqalilarga 
nisbatan ancha past darajada his etadi.
Baliqlarning suv haroratini his etishi
Baliqlarning tanasida, ya’ni terisida suv harakatini sezadigan max- 
sus retseptorlar bor. Bular termoretseptorlar deyiladi. Retseptorlar is- 
siqlikni va sovuqlikni sezuvchi turlarga bo'linadi. Issiqsevar baliqlar suv 
havzasining sayoz joylari harorati pasayishi bilan bu joylarni tashlab 
suvlikning chuqur joylariga ketadilar.
23

---

Baliqlarda haroratni boshqaruvchi mexanizm yo'q. Ular poykilo- 
term hayvonlar. Tana harorati muliit harorati bilan bog'liq (agarda ba- 
liq tinch holatda boisa), faqat qisman tana harorati muhit haroratidan 
farq qiladi (harakat paytida, kasallik paytida, tana harorati, snv muhiti 
haroratiga nisbatan 0,2°--0,7° yuqori boiadi). Demak, baliq tana harorati 
o'zgaruvchan yoki boshqacha qilib sovuqqonli hayvonlar deyiladi. Baliq 
tana harorati muhit haroratiga nisbatan 1—2 gradus yuqori bo'ladi.
Baliq organizmi uchun suzgich pufagining ahamiyati nihoyatda ko‘p 
qirrali. Havo pufagi nafas olishdan boshqa yana gidrostatik apparat funk- 
siyasini ham bajaradi. Baliqning suv chuqurligiga tushish va yuqoriga 
qarab ko'tarilishi shu havo pufagi orqali amalga oshiriladi. Havo suzgich 
pufagi labirint bilan tutashgan va gidrostatik apparat bo'lib karpsimonlar- 
da ancha takomillashgan. Veberov apparati yordamida suyakchalar siste- 
ntasi orqali havo suzgich pufagining oldingi qisnti bilan tutashgan bo'lib, 
suv muhitidagi eng kichik to'lqinlarni olish qobiliyatiga ega bo'ladi.