O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/222
Sana08.01.2022
Hajmi10,01 Mb.
#335138
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   222
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

1.3.  Pulning  nazariyalari
XX 
asr  boshigacha  pullarning  iqtisodiy  nazariyasida  quyidagicha 
ikki  m asala:  1)  p u lla rn in g   kelib  ch iqish i  va  m o h iy ati  haqidagi  va
2)  pullarning  qiym ati  va  xarid  qilish  kuchi  haqidagi  masalalar  m ar­
kaziy  o ‘rin  egallab  kelgan.  Birinchi  masala  b o ‘yicha  siyosiy  iqtisodda 
ikki  y o ‘nalish  —  pullarning  metallistik  va  nominalistik  nazariyaiari 
am al  qilgan.
Pulning  metallistik  nazariyasi.  G 'a rb iy   Yevropada  b o sh la n g ic h  
kapital jam g ‘arish davrida savdo burjuaziyasining manfaatlarini obyektiv


aks  ettiradigan  pullarning  metallistik  nazariyasi  vujudga  keldi.  M etal- 
listik nazariya tarafdorlari —  U.  Stafford (1554— 1612), T.  M e n   (1571 — 
1641),  D.  N ors  (1641 — 1691)  va  boshqalar  —  tangalarning  ishdan 
chiqishiga  qarshi  bo‘lib,  m etallarning  barqaror  m u o m alad a  b o ‘lishini 
yoqlab chiqishdi.  U lam ing nazariyasi uchun davlatning boyligini pullar 
bilan,  pullarning  o ‘zini  esa  asl  metallar  bilan  bir  xil  deb  tushunish 
xarakterli  edi.  U lar  pullarning  mohiyatini  asl  m etallarning  ijtimoiy 
xususiyatlari  emas,  balki tabiiy xususiyatlari  bilan b o g iash g a n ,  pullarga 
ijtimoiy,  ishlab chiqarish munosabati sifatida qarashm agan,  balki  ulam i 
buyum   deb  bilishgan.  S h u n in g   u c h u n   u lar  p u lla rn in g   to 'la q o n li 
tangalarni  talab  qiladigan  funksiyalarini,  ayniqsa,  j a h o n   pullari  va 
xazinalar  funksiyalarini  mutloqlashtirishgan.
Pulning  nominalistik  nazariyasi.  Rimlik  va  o ‘rta  asrlik  yuristlar 
klassik  nom inalizm ning yaratuvchilari edi.  N o m in alizm n in g  «ikkinchi 
bor  o ‘zini  o'nglab  olishi»  m erkantilistlarning  metallistik  nazariyasi 
tanqidi  bilan  bog'liqdir.  N om inalistlar  shunga  asoslanadiki,  ularning 
fikricha,  pullar  —  bu  faqat  tovarlar  ayirboshlashiga  xizm at  qiladigan 
ideal  hisob  birliklari,  m ahsulot,  davlat  hokimiyatining  natijasi  hisob- 
lanadi.  XVII—XVIII  asriarda  amal  qilgan  o ic h o v n in g   ideal  pul  birligi 
nazariyalari  o ‘z  m ohiyatiga  k o ‘ra  nom inalistik  tu sd a  b o ‘lgan.  Bu 
nazariya tarafdorlari  — J.  Lokk  (1632— 1704),  J.  Berkli  (1685— 1753), 
J.  Styuart  (1712— 1780)  —  pul  birliklarining  nom lari  (funt  sterling, 
taler,  frank)  «qiymatning  ideal  atomlari»ni  ifodalaydi,  deb  faraz  qi- 
lishgan.
Tovarlarning  qiymati  ijtimoiy  zarur  ish  vaqtining  m uayyan  sonli 
soatlarini  o ‘zida  mujassam  etadi.  Shuning  uch u n   ayrim  iqtisodchilar, 
jum ladan,  D.  G rey  (1798— 1850),  tovarlar qiymatini  bevosita  ish vaqti 
soatlarida,  o ‘ziga  xos  «ishchi pullarda»  ifodalash  zarurligini  asoslashga 
urinishgan.  D.  G reyning  fikricha,  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  bankka 
o ‘z mehnati  mahsulotlarini topshirishi va ular uchun  «ishchi pullar»ning 
muayyan m iqdorini olishlari  kerak b o ig a n , ular ana shu  «ishchi pullari» 
yordamida ushbu bankda o ‘zlariga zarur tovarlarni sotib olishi  m um kin 
edi.  XIX asrning 20-yillari oxiri  — 40-yillarida «ishchi pullari» g‘oyasini 
amalga  oshirishga  urm ishlar  bo'lgan.  1829-yilda  M arselda  advokat 
Masel  «ayirboshlash  banki»ni  tashkil  qilgan;  1832—1834-yillarda  so- 
tsialist-utopist  R.  Ouenning  tashabbusiga  ko ‘ra  Angliyada  «adolatli 
ayirboshlash  bozorlari»  ochilgan;  1849-yilda m ayda burjua iqtisodchisi 
P.J.  Prudon  shunga  o ‘xshagan  «xalq  banki»ni  ta ’sis  etgan.  Biroq  bu 
muassasalarning  hammasi  bir  xilda  yakun  topib,  inqirozga  uchragan.


Buning sababi shunda ediki,  «adolatli  ayirboshlash» banklari n a ijtimoiy 
zarur  vaqtning  miqdorini,  na  ijtimoiy  ehtiyojning  m iqdorini  t o ‘g ‘ri 
belgilay olishmasdi.  Ularning tashkilotchilari tovarni yaratuvchi m ehnat 
tabiatini tushunishmagan.  U lar tovar ishlab chiqaruvchilarning m ehnati 
faqat  xususiy  tusga  egaligini  va  faqat  ayirboshlash jarayonida  bunday 
m eh n a t  o ‘zining  ijtimoiy  tab iatin i  nam oyon  qilishini  unutishgan. 
Bunday  banklar  negizini  alohida  xususiy  ishlab  chiqaruvchilar tashkii 
etadigan  ishlab  chiqarish  sohasiga  daxl  qilmasdan  m uom ala  sohasini 
um umlashtirishga  harakat  qilishgan.

Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish