O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

14.3. ERITMALAR
14.11. Massasi g suvda bariyning eruvchan BaX₂ tuzidan g va unga ekvimolyar miqdordagi MeSO₄·nH₂O kristallgidratdan g qo‘shilganda cho‘kmadan ajratib oligan filtratdagi MeX₂ ning massa ulushini hisoblash formulasini keltirib chiqaring.
Yechish: BaX₂+MeSO₄·nH₂OBaSO₄+MeX₂+nH₂O.
Eritmaning umumiy massasi: bo‘lsa, reaksiya tenglamasi asosida
,
,
Cho‘kma filtrlab olingandan so‘ng eritmaning massasi:

Eritmaning massa ulushi: .
Tegishli qiymatlar o‘rniga qo‘yilib, tenglama yechilsa:
.
Tuzlar ekvimolyar miqdorlarda bo‘lganligi uchun:

14.12. 100 g suvda qancha massa natriy metali eritilganda massa ulushi 6,03 % bo‘lgan ishqor eritmasi hosil bo‘ladi?
Yechish: 2H₂O+2Na=2NaOH+H₂.
Masalani yechish uchun

formuladan foydalanamiz. Buning uchun zaruriy qiymatlarni quyidagicha topamiz:
dan .

Bu tenglama yechilsa: m_Na=3,68 g kelib chiqadi.
14.13. 100 g massali 40 %-li oleum hosil qilish uchun necha gramm 98 %-li H₂SO₄ va 60 %-li oleum aralashtirilishi kerak?
Yechish: 100 g 98 %-li H₂SO₄ eritmasida 98 g H₂SO₄ va 2 g suv bo‘ladi. Shu eritmani 100 %-li H₂SO₄ ga aylantirish uchun zarur bo‘lgan SO₃ massasini kimyoviy reaksiya tenglamasi asosida topamiz:
H₂O+SO₃H₂SO₄. 18:80=2:x; x=8,9 g SO₃ kerak.
Natijada hosil bo‘lgan eritmaning massasi: m=100+8,9=108,9 g.
40 %-li oleum eritmasi tayyorlash uchun hosil qilingan 100 %-li H₂SO₄ ning 108,9 g ga qancha massa SO₃ yuttirish kerakligini hisoblaymiz. Buning uchun 100 g 40 %-li oleumda qancha massa SO₃ bo‘lishini topamiz: m(SO₃)=0,4·100=40 g. Demak, bu eritmaning 60 grammini 100 %-li H₂SO₄ va 40 grammini SO₃ tashkil etadi. Bundan: 60:40=108,9:x; x=72,6 g SO₃ kerak. Zarur bo‘lgan barcha SO₃ massasi:
m=72,6+8,9=81,5 g.
100 g massali 60 %-li oleumda kerak bo‘lganidan 20 g SO₃ ortiq bo‘lganligidan foydalanib, 81,5 g SO₃ uning qanchasida bo‘lishini topamiz: 100:20=x:81,5; x=407,5 g 60 %-li oleum. 100 g 98 %-li H₂SO₄ va 407,5 g 60 %-li oleum aralashtirilganda hosil bo‘ladigan eritmaning umumiy massasi: m=407,5+100=507,5 g.
Endi 100 g 40 %-li oleum eritmasi tayyorlash uchun 98 %-li H₂SO₄ va 60 %-li oleumdan qancha massadan olish kerakligini hisoblaymiz: 507,5:407,5=100:x; x=80,3 g 60 %-li oleum va 507,5:100=100:x; x=19,7 g 98 %-li H₂SO₄.
14.14. 100 g massali 35 %-li oleum eritmasini tayyorlash uchun necha gramm 98 %-li H₂SO₄ va 60 %-li oleum aralashtirilishi kerak?
Yechish: H₂O+SO₃=H₂SO₄. 98 %-li H₂SO₄ da 2 % suv borligini hisobga olib, qancha sulfat angidrid kerakligini topamiz:
18:80=2:x; x=8,9 g SO₃ kerak.
Agar 98 %-li H₂SO₄ dan 100 g olingan bo‘lsa, uni 100 %-li H₂SO₄ ga aylantirganda hosil bo‘lgan eritmaning massasi:
m=100+8,9=108,9 g.
Hosil bo’lgan H₂SO₄ massasi:
18:98=2:x; x=10,9 g H₂SO₄.
35 %-li oleum tayyorlash uchun 100 %-li 108,9 g H₂SO₄ da qancha massa SO₃ yuttirish kerakligini topamiz:
65:35=108,9:x; x=58,64 g.
2 g suv va 108,9 g 100 %-li H₂SO₄ ni 35 %-li oleumga aylantirish uchun kerak bo‘lgan SO₃ massasi:
m_SO3=58,64+8,9=67,54 g.
100 g 60 %-li oleumda bizga kerak bo‘lganidan (35 %) 25 g ortiqcha SO₃ bor. Bundan: 100:25=x:67,54; x=270,16 g.
Demak, 270 g 60 %-li oleum 100 g 98 %-li H₂SO₄ bilan aralashtirilsa, 370 g 35 %-li oleum hosil bo‘ladi. 370:270=100:x; x=72,9773 g 60 %-li oleum va 370:100=100:x; x=27,0327 g 98 %-li H₂SO₄ kerak ekan.
14.15. 88 % li 750 ml sirka kislota eritmasini tayyorlash uchun sirka angidrid va 25 % li sirka kislota eritmasidan qanday miqdorda (g) olish kerak?
Yyechish: Sirka kislotaning hosil bo‘lish reaksiya tenglamasi: (CH₃CO)₂O+H₂O2CH₃COOH.
Birinchi usul: Sirka angidriddan [M[(CH₃CO)₂O]=102] hosil bo’ladigan sirka kislota [M(CH₃COOH)=60] ikkinchi eritmadagi suv hisobiga hosil bo‘lganligi uchun «sirka angidriddagi sirka kislota»ning massa ulushi: =120/102=1,1765 yoki 117,65 % bo‘ladi deb qabul qilish mumkin. Suyultirish qoidasi asosida masala quyidagicha echiladi:

117,65 63 510
750:92,65
88 =8,096
25 29,65 240

Demak, 510 g sirka angidrid bilan 240 g 25 % -li sirka kislota aralashtirilsa, 88 % -li sirka kislota eritmasi hosil bo‘lar ekan.

I kkinchi usul ikki noma’lumli tenglama tuzib yechish:
x+y=750
[(120/102)x+0,25y]/750=0,88
y=240; x=510.